فرایند درک و تفسیر متن با زمینه‌های فکری، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی‌ای که در زمان خلق اثر و تکوین متن و گفتار، مولف را احاطه کرده و او در آن جغرافیای خاص فرهنگی، اجتماعی و تاریخی به خلق اثر پرداخته است در ارتباط است و‌این مطلب در جای خود یک اصل عقلایی در گفتمان متعارف بشری است که در تحلیل، تفسیر و معناشناسی یک متن، نوشتار یا گفتار یک اندیشمند، فضای کلی و آهنگ سخن وی را باید مورد عنایت قرار داد. این مساله در مورد امام علی علیه السلام مساله از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا آن حضرت در رأس حکومت اسلامی قرار گرفته و بی‌شک فرامینی که به عنوان حاکم اسلامی از حضرت‌امیرعلیه‌السلام صادر شده‌است باید به طور ویژه و با در نظر گرفتن شرایط و موقعیت‌های خاص امام علیه‌السلام ملاحظه و تفسیر گردد. همچنین امیرمومنان علی علیه‌السلام، بزرگمرد تاریخ بشریت است که هیچ‌گاه گذشت زمان پرده کهنگی و غبار فراموشی بر سیمای پرفروغ او نیفکنده و از شکوه آن نکاسته و جلوه‌های تقوا، عدالت، جهاد و دیگر صفات برجسته او را از یاد نبرده و در برابر دنیایی از عظمت، دانش و حکمت او سر تعظیم فرود آورده‌است
با عنایت به مساله مزبور، در این مجال برآنیم تا مجموع شرایط فرهنگی، علمی، اجتماعی و تاریخی عصر حضرت علی علیه السلام را به طور مختصر مورد کنکاش قرار دهیم، این واکاوی به ذکر شرایط کلی پرداخته است که در چنین مواقعی، امام به ایراد خطبه پرداخته و مطالبی را بیان نموده‌اند یا رفتاری را انجام داده اند که از لحاظ رفتارشناسی قابل تامل و واکاوی است. بدین منظور پس مفهوم شناسی بحث، به تبیین اهمیت مساله پرداخته شده و با ذکرمثال هایی ضرورت مساله تشریح شده است؛ سپس به طور مختصر فضای فرهنگی اجتماعی عصر امام علی علیه‌السلام از زمان رحلت پیامبراعظم صلی الله علیه و آله و سلم تا شهادت امام علی علیه السلام مورد مداقه قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: امام علی علیه السلام، فرهنگی و اجتماعی، خلافت، ناکثین، مارقین، قاسطین
