نقد و بررسی مبانی فکری خانواده‌ی مُدرن با استمداد از آیات قرآن و روایات

مقاله مشترک با سرکار خانم گرمرودی که در مجموعه مقالات بیست و هفتمین همایش علمی تحقیقی مذاهب اسلامی منتشر شده است

خانواده یکی از نهادهای اصیل و یک واحد کوچک اجتماعی است که محل آسایش و آرامش جسم و روان آدمی به شمار می آید و نیازهای اساسی انسان در آن تأمین می‌شود. خانواده جزئی از جامعه است و هر بحرانی که جامعه را فراگیرد، خانواده را نیز تحت تأثیر قرار می دهد، خانواده‌ی مُدرن خانواده‌ای است که تحت تأثیر فرهنگ مُدرنیته قرار گرفته؛ مبانی فکری آن را پذیرفته و دچار آسیب های فراوان شده است که از آن جمله می‌توان به انزوای از جمع خانواده، تجاری شدن روابط میان اعضای خانواده، تغییر جایگاه و وظایف زن و مرد، فرزندسالاری، توجه بیش از حد به علوم تجربی، مصرف گرایی، لذت گرایی و اشتغال زنان بدون محدودیت و... اشاره کرد. با توجه به آیات قرآن و روایات مبانی فکری خانواده‌ی مُدرن مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. راه‌کارهای موجود در آیات و روایات به جنبه های مختلف تعامل میان اعضای خانواده توجه دارد، راه‌کارهایی که خانواده‌ی مُدرن یا آن را نادیده می گیرد و یا به صورت افراطی در جهت عکس آن عمل می‌کند.

کلیدواژه ها: خانواده‌ی مُدرن، مدرنیته، آیات قرآن، روایات

 دریافت متن کامل مقاله نقد و بررسی مبانی فکری خانواده‌ی مُدرن با استمداد از آیات قرآن و روایات

عوامل انحراف تمدن اسلامی از منظر قرآن

مقاله مشترک با دانشجویان محترم خانم ها محمد زاده و رحمانی

تمدن انسان ساز اسلام بر اساس آموزه های اصیل الهی پایه گذاری شده است و همچون دیگر جوامع و تمدن ها از آفت انحراف مصون نمانده و با گذر زمان از اهداف اصلی و بنیادین، همچنین از روش‌ها و عملکرد حقیقی خود فاصله گرفته است. شناسایی عوامل دخیل در این مسئله از منظر قرآن از آن جهت که آخرین و جامع ترین ذخیره خداوند سبحان است، مورد اهمیت می باشد. این نوشتار با تحلیل آیات قرآن به بررسی عوامل انحراف تمدن اسلامی برآمده و مهم‌ترین عوامل بیرونی انحراف را توطئه های دشمنان خارجی و کینه توزی‌های اهل کتاب دانسته و مهم ترین عوامل درونی انحراف را چنین بر شمرده است: سرپیچی از فرمان های رهبر صالح، فساد نخبگان جامعه، جهل و بی بصیرتی، تسامح در دینداری و لذت طلبی.

واژگان کلیدی: تمدن اسلامی، عوامل درونی انحراف، عوامل بیرونی انحراف، قرآن

دریافت متن کامل مقاله عوامل انحراف تمدن اسلامی از منظر قرآن

بررسی مسئله «تقدیم و تأخیر» در تفسیر انوار درخشان

این مقاله با همکاری استاد محترم سرکار خانم رضایی تدوین شده است و از مقالات برگزیده کنگره ملی مفسر قرآن آیت الله نجفی همدانی است.

چکیده

یکی از راه های افزایش زیبایی کلام و بیان مفاهیم خاص در قرآن کریم، چینش خاص کلمات و عبارات قرآن کریم است که در علوم بلاغت و علوم قرآنی با عنوان «تقدیم و تأخیر» مورد بحث قرار می گیرد. مفسران کلام الهی نیز به تناسب شیوه ها و گرایش های خاص تفسیری مواردی از آن را متذکر شده اند، از جمله آیت الله آقا نجفی همدانی در تفسیر «انوار درخشان» در ضمن تفسیر، با توجه به تقدیم و تاخیر عبارات و کلمات، برداشت های خاصی از آیات قرآن را ارائه کرده است که پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، پس از ارائه تعریفی از «تقدیم و تأخیر» و ذکر انواع آن، شیوه های بیان تقدیم و تأخیر را در تفسیر مزبور بررسی کرده و مهم ترین اغراض تقدیم و تأخیر در آیات قرآن را با توجه به تفسیر انوار درخشان چنین برشمرده است: حصر و اختصاص، سبق زمانی، محوریت، رعایت حقوق، کثرت، بیان رتبه، تشریف، عنایت، تأکید بر اهمیت مطلب. ناگفته نماند نقد برخی موارد تقدیم و تاخیر در تفسیر مذکور از نظر دور نمانده‌است.

 

واژه‌های کلیدی: تقدیم و تأخیر، اغراض تقدیم و تأخیر، تفسیر انوار درخشان، آیت‌الله آقا نجفی همدانی، قرآن کریم

دریافت متن کامل مقاله

حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن

(به مناسبت ایام فاطمیه بخشی از مقاله حضرت فاطمه سلام الله علیها در صحیح بخاری باز نشر می گردد)

حضور حضرت زهرا علیهاالسلام در زمان نزول قرآن در مکه و نحوه رفتار آن حضرت در مدینه باعث شده است تا در برخی آیات به طور مستقیم یا غیر مستقیم آن حضرت ذکر شود که از جمله مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.  نماینده تمام زنان مسلمان در ماجرای مباهله؛ بر طبق نقل مفسران در ماجرای مباهله فقط پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام حضور داشتند و این بیانگر این نکته است که حضرت زهرا علیهاالسلام به عنوان نماینده تمام زنان مسلمان در این ماجرا حضور داشت[1]. قرآن در این زمینه می فرماید: فَمَنْ حَآجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءکُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءکُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ[2]

2. علم حضرت؛ در تفسیر آیه شریفه فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ[3] منظور از «اهل ذکر» اهل بیت پیامبر علیهم السلام معرفی شده‌اند؛ به عنوان نمونه در کتاب شواهدالتنزیل که در قرن پنجم توسط حسکانی از علمای اهل سنت تالیف شده است می‌خوانیم: [أخبرنا عقیل بن الحسین، قال: أخبرنا علی بن الحسین، قال: حدثنا محمد بن عبید الله، قال‏] حدثنا عبدویه بن محمد بشیراز قال: حدثنا سهل بن نوح بن یحیى أبو الحسن الحبابی قال: حدثنا یوسف بن موسى القطان عن وکیع، عن سفیان، عن السدی عن الحارث قال سألت علیا عن هذه الآیة: فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ فقال: و الله إنا لنحن أهل الذکر، نحن أهل العلم، و نحن معدن التأویل و التنزیل، و لقد سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: أنا مدینة العلم و علی بابها، فمن أراد العلم فلیأته من بابه[4]

3. عصمت و دوری از گناه؛ در روایات شیعی و اهل سنت چنین می‌خوانیم که منظور از اهل بیت در آیه إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا[5] منحصراً پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام هستند؛ از جمله می‌خوانیم: رواه محمد بن المنکدر عنه: حدثونا عن أبی بکر السبیعی قال: أخبرنا أبو عروبة الحرانی قال: حدثنا ابن مصفى قال: حدثنا عبد الرحیم بن واقد، عن‌ایوب بن سیار عن محمد بن المنکدر، عن جابر قال نزلت هذه الآیة على النبی صلی الله علیه و آله و سلم و لیس فی البیت إلا فاطمة و الحسن و الحسین و علی إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم : اللهم هؤلاء أهلی[6].

همچنین می‌خوانیم: ذهب ابو سعید الخدرى و جماعة من التّابعین منهم مجاهد و قتاده الى انّ اهل البیت علىّ و فاطمة و الحسن و الحسین علیهم السلام و الدّلیل علیه‏ما روت عائشة رضى اللَّه عنها، قالت: خرج رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم ذات غداة و علیه مرط مرجل من شعر اسود فجلس فأتت فاطمة فادخلها فیه ثمّ جاء علىّ فادخله فیه ثمّ جاء حسن فادخله فیه ثم جاء حسین فادخله فیه ثمّ قال: إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً[7].

4. دوستی حضرت زهرا اجر رسالت؛ در روایتی که در چندین تفسیر اهل سنت آمده است، در تفسیر آیه قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى[8] می‌خوانیم: حدثنی القاضی أبو بکر الحیری أخبرنا أبو العباس الصبغی حدثنا الحسن بن علی بن زیاد السری حدثنا یحیى بن عبد الحمید الحمانی حدثنا حسین الأشقر، [قال:] حدثنا قیس، عن الأعمش، عن سعید بن جبیر عن ابن عباس قال لما نزلت قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏ قالوا: یا رسول الله من هؤلاء الذین أمرنا الله بمودتهم قال: علی و فاطمة و ولدهما[9]

5. نهایت ‌ایثار و از خودگذشتگی؛ بر طبق نظر مفسران علی علیه السلام و حضرت زهرا علیهاالسلام و فرزندانشان غذای خود را به یتیم و اسیر و فقیر دادند در حالی که خود روزه نذری گرفته بودند، در مقابل این ‌ایثارگری آنها، سوره انسان نازل شد[10] از جمله آیات وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاء وَلَا شُکُورًا[11]. جالب اینکه در این سوره از همه نعمت‌های بهشتی سخن به میان آمده به جز حوریان بهشتی که بنا به نظر برخی از مفسران به خاطر نزول سوره درباره حضرت زهرا و همسر و فرزندانش علیهم السلام می‌باشد[12].

6. خیر کثیر؛ إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ[13]؛ در شان نزول سوره کوثر مى‏خوانیم: عاص بن وائل که از سران مشرکان بود، پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را به هنگام خارج شدن از مسجد الحرام ملاقات کرد، و مدتى با حضرت گفتگو نمود، گروهى از سران قریش در مسجد نشسته بودند و این منظره را از دور مشاهده کردند، هنگامى که عاص بن وائل وارد مسجد شد به او گفتند: با که صحبت مى‏کردى؟ گفت: با این مرد ابتر! این تعبیر را به خاطر این انتخاب کرد که عبداللَّه پسر پیغمبر اکرم ص از دنیا رفته بود، و عرب کسى را که پسر نداشت ابتر (یعنى بلا عقب) مى‏نامید، و لذا قریش این نام را بعد از فوت پسر پیغمبر براى حضرت انتخاب کرده بود (سوره فوق نازل شد و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را به نعمتهاى بسیار و کوثر بشارت داد، و دشمنان او را ابتر خواند) [14]

در برخی از روایات منظور از کوثر به کثرت فرزندان و ذریه که همه آنها از نسل دخترش فاطمه زهرا علیهاالسلام به وجود آمدند، و آن قدر فزونى یافتند که از شماره بیرونند، و تا دامنه قیامت یادآور وجود پیغمبر اکرمند تفسیر شده اند[15]. (قیل هو کثرة النسل و الذریة و قد ظهرت الکثرة فی نسله من ولد فاطمة علیهاالسلام حتى لایحصى عددهم و اتصل إلى یوم القیامة مددهم‏[16])

 

---

[1] . ماجرای مباهله را بنگرید در: مسلم بن حجاج(204-261ق)؛ صحیح مسلم؛ جلد 7 صفحه 120؛ ابن حنبل، احمد بن محمد(164-241ق)؛ المسند؛ ج 1، ص 185 ؛ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله(321-405ق)؛ المستدرک؛ ج3، ص150؛ و سایر منابع را ببینید در مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج 2ص583 و584.

[2] . آل عمران:61؛ هر گاه بعد از علم و دانشى که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانى با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.

[3] . نحل:43

[4] . حاکم حسکانی، عبیدالله بن احمد (قرن5)؛ شواهد التنزیل، ج1ص432.

[5] . احزاب:33؛ خداوند فقط مى‏خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد.

[6] . حاکم حسکانی، عبیدالله بن احمد (قرن5)؛ شواهد التنزیل، ج2ص29.

[7] . میبدی، ابوالفضل(قرن6)، کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏8، ص: 45

[8] . شوری: 23؛ بگو: «من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى‏کنم جز دوست‏داشتن نزدیکانم [اهل بیتم‏].

[9] . حاکم حسکانی، عبیدالله بن احمد (قرن5)؛ شواهد التنزیل، 2/189؛ و ر.ک. میبدی، ابوالفضل(قرن6)، کشف الأسرار و عدة الأبرار،ج9ص23؛ قرطبی، محمد بن احمد (م671)؛ الجامع لاحکام القرآن؛ج 16ص22؛ زمخشری، محمود (قرن6)؛ الکشاف عن حقائق التنزیل؛ ج4ص220.

[10] . ر.ک. رازی، فخرالدین (قرن6)؛ مفاتیح الغیب، ج10ص746؛ زمخشری، محمود (قرن6)؛ الکشاف عن حقائق التنزیل؛ج4ص670؛ سیوطی، جلال الدین (قرن10)؛ الدرالمنثور، ج6ص299؛ ثعلبی، احمد بن ابراهیم(قرن 5)، الکشف و البیان، ج10، ص99.

[11] . انسان:8 و9؛ و غذاى (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» مى‏دهند! (و مى‏گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام مى‏کنیم، و هیچ پاداش و سپاسى از شما نمى‏خواهیم!

[12] . مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه ج25ص348 به نقل از روح المعانی.

[13] . کوثر:1؛ ما به تو کوثر [خیر و برکت فراوان‏] عطا کردیم

[14] . مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ج 27ص 368 ؛ نیز ر.ک. سورآبادی، عتیق بن محمد (قرن5)؛ تفسیر سورآبادی، ج4ص2880؛ سیوطی، جلال الدین (قرن10)؛ الدرالمنثور، ج6ص404.

[15] . مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه ج27ص371.

[16] . طبرسی، فضل بن حسن(468-548ق)؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ج10ص836؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک. الحلو، محمدعلی؛ ما نزل من القرآن فی شأن فاطمة الزهراء، مسعودی، محمد فاضل؛ اسرار الفاطمیة، وسایر کتابهایی که به برخی از آنها در قسمت «سابقه تاریخی بحث» اشاره شد ه‌است.

بخشی از مقاله حضرت فاطمه سلام الله علیها در صحیح بخاری

نمایه‌ای از کاربرد آیات در احادیث امام رضا علیه السلام پیرامون قرآن

مقاله مشترک با دانشجوی محترم خانم جهاندیده

چکیده:

قرآن‌کریم اعجاز الهی وبرترین کتاب هدایت می باشد. ائمه علیهم‌السلام نیز هم‌ثقل قرآن، و مبیّن آیات آن می‌باشند؛ که باید دستِ بشریت را گرفته و بانور قرآن آنهارا به سر‌منزل کمال رهنمون شوند. امام رضا علیه‌السلام نیز، هدایتگری توسط آیات قرآن را در همه ابعاد زندگی بشر، در بسیاری از احادیث خود به نمایش گذاردند. در این مقاله تلاش شد با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، احادیث امام رضا علیه‌السلام مورد باز‌اندیشی قرار گیرد، تا کاربرد آیات‌ قرآن در کلام ایشان بیش از پیش تبیین گردد. امام علیه‌السلام عظمت قرآن را تبیین نموده و ارزش نهادن به آن را مهم شمردند. ایشان شبهات و بدعتهای پیرامون قرآن را جواب داده، و به تفسیر آیات، تبیین حقایق و بیان نکات فقهی پرداخته، در بسیاری از بیانات خود به آیات استشهاد نموده، مسائل مهم را توسط قرآن حل کرده و مفاهیم آن را در همه ابعاد زندگی خود جاری نمودند.

کلیدواژگان: عظمت و ارزش قرآن، تفسیر قرآن، استشهاد به آیات، پاسخگویی قرآن، امام رضا علیه السلام.

دریافت نسخه پی دی اف

شاخصه های تمدن اسلامی از منظر قرآن کریم

مقاله مشترک با دانشجوی محترم خانم جهاندیده

چکیده

دین اسلام با ارائه جامع‌ترین برنامه برای تعالی بشر در همه ساحت های مادی و معنوی و در ابعاد نظری و عملی، پس از استقرار سیاسی و اجتماعی و تنظیم روابط داخلی و خارجی، به سرعت توانست بنیانگذار تمدنی شگرف در جهان شود و بتواند زمینه اولیه رسیدن انسان به سعادت را که هدف آفرینش وی است فراهم نماید. این نوشتار با تحلیل آیات معرّفِ نمایه های تمدن اسلامی به بررسی شاخصه های تمدن اسلامی از منظر قرآن پرداخته است تا بیانگر اصلی ترین راهبردهای فتح قله های تمدن بشری باشد. از دیدگاه قرآن مجید اطاعت از خدا و ولی او، عدالت، وحدت، امنیت، نظارتِ همگانی و مشورت در امور از مهمترین شاخصه های تمدن اسلامی می‌باشد که اگر دنیای اسلام این اصل‌ها را محور برنامه های خود قرار داده و بر مبنای آن، تمدن نوین اسلامی را بنا نماید؛ با ارئه برترین تمدنِ جهانی به جامعه بشریت تمدنهای مادی و پوشالی را در هم شکسته و همه ملت‌ها را ساکن مدینه فاضله خواهد نمود.

 

کلید واژگان: قرآن کریم، تمدن اسلامی، شاخصه تمدن، حکومت اسلامی، عدالت، وحدت، نظارت، امنیت.

دریافت نسخه پی دی اف

راه‌ کارهای قرآنی فرهنگ سازی نماز

چکیده:

رویکرد معنادار قرآن کریم در روشمندی، تثبیت و تقویت فرهنگ اقامه نماز، نوید بخش تعالی فرهنگ اسلامی در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی شده و باعث تعالی اندیشه، معرفت و رفتار مسلمانان می گردد، از این روی این نوشتار با تحلیل آیات قرآن و با توجه به زمان، فضا و جو نزول آیات و سوره های قرآن کریم و مخاطبان آن آیات در مکه و مدینه، مهم ترین راه‌کارهای قرآنی فرهنگ سازی نماز را بدین شرح تبیین کرده است: جامع نگری برای فرهنگ سازی، استمرار در فرهنگ سازی، فرهنگ سازی با همه امکانات موجود، استفاده از ظرفیت عموم مردم، تبیین فرهنگ صحیح آنگاه انکار یا اصلاح فرهنگ های نادرست، ابتدا تثبیت کلیات آنگاه تبیین جزئیات، تفاوت اولویت های اشخاص برای فرهنگ سازی، آسیب شناسی مسأله، تذکر کمال فرهنگ و تعالی آن و مدیریت برنامه ریزی بر محور نماز.

واژگان کلیدی: نماز، فرهنگ سازی، تعالی فرهنگ، بیان تدریجی، مخاطب نگری، قرآن کریم.

 

متن کامل مقاله «راه‌کارهای قرآنی فرهنگ سازی نماز»

اعجاز علمی قرآن در اندیشه آیت الله جوادی آملی

این مقاله به طور مشترک با همکاری دانشجویان محترم کارشناسی ارشد خانم ها «حمیده شفیعی» و «سعیده آقائی اقدم» تدوین شده و در اولین شماره دو فصلنامه علوم قرآن و تفسیر معارج وابسته به بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء چاپ شده است.

چکیده

اندیشمندان و مفسران در بررسی قرآن کریم به ویژه در مطالعه آیاتی که با موضوعات علوم تجربی نسبتی دارند، رویکردهای متفاوتی برگزیده اند، برخی بر این باورند که هر علمی از علوم بشری را می توان در قرآن جستجو کرد، از سوی دیگر برخی مخالفان معتقدند قرآن هیچگونه رسالتی در حوزه‌ی علوم تجربی ندارد. در مقابل این دو طیف عده ای راه میانه را در پیش گرفته و با تخطئه دو دیدگاه قبلی یافته های قطعی علوم جدید را در قرآن کریم پذیرفته اند و آن را نشانه ای از اعجاز علمی این کتاب جامع بشری دانسته اند. از جمله باورمندان به این نظریه آیت الله جوادی آملی می باشند که با تصریح به این مطلب بر وثاقت این اندیشه افزوده اند. ایشان ضمن اشاره تلویحی به چنین اعجازی در قرآن کریم با بهره گیری از دلایل عقلی همچون دینی بودن همه علوم، جامعیت و جاودانگی قرآن و دلایل نقلی نظیر نوآوری قرآن در برخی مطالب علمی و تصریح ائمه اطهار علیهم‌السلام، به اثبات نظریه خویش پرداخته و آن را از پیرایه های عصر علم زده امروز مبرا دانسته اند. چنانکه پیرامون نسبت دادن هر دستاورد ظنّی علمی به قرآن هشدار می دهند. در این پژوهش سعی بر این است تا با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی آرای آیت الله جوادی آملی پیرامون اعجاز علمی قرآن کریم که منطبق با یافته های علمی روز است، پرداخته شود.

کلید واژه ها: قرآن، علوم تجربی، اعجاز علمی، آیت الله جوادی آملی

متن کامل مقاله «اعجاز علمی قرآن در اندیشه آیت الله جوادی آملی»

روش تفسیری امام سجاد علیه‌السلام

چکیده:

روش تفسیری به منابع مورداستفاده مفسران در یافتن مراد جدی خداوند متعال اطلاق می‌گردد که تبیین آن می‌تواند در فهم بهتر تفاسیر یاری کند و بررسی روش تفسیری اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌تواند علاوه بر فهم عمیق تفاسیر آگاه‌ترین معلمان قرآن، برای مفسران و پیروان آن‌ها به‌عنوان راهنما، راهگشا و الگو باشد. نویسنده در این نوشتار پس از ذکر اهمیت بحث از روش تفسیری حضرت علی بن الحسین علیه‌السلام، با تحلیل روایات تفسیری و ادعیه آن حضرت سعی نموده است تا روش تفسیری امام سجاد علیه‌السلام را بیان کرده و درنهایت به این نتیجه برسد که مهم‌ترین روش‌های تفسیری حضرت عبارت‌اند از: قرآن به قرآن، قرآن به روایت، استفاده از منابع تاریخی، استعانت از عقل برهانی و تفسیر بر اساس علم امامت که گاهی در تفسیر یک آیه به‌صورت همزمان از چندین روش استفاده‌شده است.

کلیدواژه‌ها: روش تفسیری، روایات تفسیری امام سجاد علیه‌السلام، تفسیر، تأویل، امام سجاد علیه‌السلام، قرآن کریم.

دانلود متن کامل مقاله «روش تفسیری امام سجاد علیه‌ السلام»

سبک زندگی حضرت یعقوب علیه السلام

توصیه حضرت یعقوب برای فرزندان در قرآن در کنار توصیه حضرت ابراهیم علیه السلام آمده است که بیانگر اهتمام ویژه یعقوب علیه السلام می باشد: (بقره: 132)؛ اما با توجه به ذکر کامل ماجرای حضرت یوسف علیه السلام می توان نحوه تعامل و برخورد یعقوب علیه السلام با فرزندانش را به عنوان یکی از نمونه های کامل تبیین کننده شیوه زیست و نحوه رفتار معین کرد؛ نمونه هایی از این رفتار را ذکر می کنیم:

الف: ایجاد صمیمیت بین پدر و فرزند به طوری که یوسف علیه السلام همه اسرار خود را با پدر در میان می گذارد: إِذْ قَالَ یُوسُفُ لِأَبِیهِ یَا أَبتِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی سَاجِدِینَ قَالَ یَا بُنَیَّ لاَ تَقْصُصْ رُؤْیَاکَ عَلَى إِخْوَتِکَ فَیَکِیدُواْ لَکَ کَیْدًا إِنَّ الشَّیْطَانَ لِلإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِینٌ (یوسف 4 و 5)؛ [یاد کن] زمانى را که یوسف به پدرش گفت اى پدر من [در خواب] یازده ستاره را با خورشید و ماه دیدم دیدم [آنها] براى من سجده مى‏کنند یعقوب] گفت اى پسرک من خوابت را براى برادرانت‏حکایت مکن که براى تو نیرنگى مى‏اندیشند زیرا شیطان براى آدمى دشمنى آشکار است.

 ب: نهایت تلاش برای سازش دادن میان برادران و جلوگیری از اختلافات؛ به طوری که وقتی برادران می خواهند یوسف را با خود به گردش (و در واقع برای کشتن) ببرند علت ممانعت از فرستادن یوسف را به خود منتسب می کند که من ناراحت می شوم؛ و اشاره ای به اهداف برادران نمی کند: قَالَ إِنِّی لَیَحْزُنُنِی أَن تَذْهَبُواْ بِهِ وَأَخَافُ أَن یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ وَأَنتُمْ عَنْهُ غَافِلُونَ (یوسف: 13)؛ گفت اینکه او را ببرید سخت مرا اندوهگین مى‏کند و مى‏ترسم از او غافل شوید و گرگ او را بخورد.

ج: پناه به خدا و صبر در برابر مصیبت هایی که از ناحیه فرزندان به وی می رسید: وَجَآؤُوا عَلَى قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ (یوسف: 18)؛ پیراهنش را [آغشته] به خونى دروغین آوردند [یعقوب] گفت [نه] بلکه ن فس شما کارى [بد] را براى شما آراسته است اینک صبرى نیکو [براى من بهتر است] و بر آنچه توصیف مى‏کنید خدا یارى‏ده است

و نیز زمانی که برادران، برادر یوسف را نیز می خواستند تا با خود برای گرفتن آذوقه به مصر ببرند: قَالَ هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ إِلاَّ کَمَا أَمِنتُکُمْ عَلَى أَخِیهِ مِن قَبْلُ فَاللّهُ خَیْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ (یوسف: 64) [یعقوب] گفت آیا همان گونه که شما را پیش از این بر برادرش امین گردانیدم بر او امین سازم پس خدا بهترین نگهبان است و اوست مهربانترین مهربانان .

 و زمانی که دو پسرش را از دست داد باز به خدا پناه برد: قَالَ إِنَّمَا أَشْکُو بَثِّی وَحُزْنِی إِلَى اللّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ  (یوسف: 86)؛ گفت من شکایت غم و اندوه خود را پیش خدا مى‏برم و از [عنایت] خدا چیزى مى‏دانم که شما نمى‏دانید.

د: نهایت دلسوزی برای فرزندان، حتی فرزندانی که داغ عزیزترین کسانش را بر دلش نهادند و یوسفش را برای مدت ها از پدر دور کردند باز به فکر فرزندانش بود که گفت: و گفت اى پسران من [همه] از یک دروازه [به شهر] در نیایید بلکه از دروازه‏هاى مختلف وارد شوید و من [با این سفارش] چیزى از [قضاى] خدا را از شما دور نمى‏توانم داشت فرمان جز براى خدا نیست بر او توکل کردم و توکل‏کنندگان باید بر او توکل کنند : وَقَالَ یَا بَنِیَّ لاَ تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُواْ مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّقَةٍ وَمَا أُغْنِی عَنکُم مِّنَ اللّهِ مِن شَیْءٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَعَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ (یوسف: 67)

هـ: نهایت تلاش برای یافتن فرزندان و امید به خدا که حتی پس از اینکه برادر یوسف را از دست داد باز هم فرزندانش را به سراغ هر دو گمشده اش فرستاد: یَا بَنِیَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ وَأَخِیهِ وَلاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ ( یوسف: 87)؛ اى پسران من بروید و از یوسف و برادرش جستجو کنید و از رحمت‏ خدا نومید مباشید، زیرا جز گروه کافران کسى از رحمت‏خدا نومید نمى‏شود

 و: دعا  در حق فرزندان گناهکار ولی نادم: قَالُواْ یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا کُنَّا خَاطِئِینَ قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّیَ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ( یوسف: 97 و 98)؛ گفتند اى پدر براى گناهان ما آمرزش خواه که ما خطاکار بودیم گفت به زودى از پروردگارم براى شما آمرزش مى‏خواهم که او همانا آمرزنده مهربان است.

ادامه متن را در مقاله «بررسی مصادیق خانواده متعالی در سبک زندگی اسلامی از منظر قرآن کریم» مطالعه نمایید.

حیات در قرآن

حیات یکی از مخلوقات خداوند[1] که دارای دو معنی است: یکی «حیات» در برابر مرگ و دیگری «حیاء» نقطه مقابل وقاحت و بی‌شرمی ولی بعضی از محققان هر دو را به یک ریشه بازگردانده‌اند و گفته‌اند حیاء و استحیاء نیز نوعی طلب حیات و سلامت است در برابر وقاحت و بی‌شرمی که نوعی از دست دادن زندگی و سلامت محسوب می‌شود[2]. حیات در قرآن کریم در چندین معنی متفاوت به کار رفته‌است[3]:

1- زندگی نباتی گیاهان و حیوانات

-        أَنَّ اللَّهَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا [4]

-        وَأَحْیَیْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّیْتًا [5]

-        وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ [6]

-        وَیُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا [7]

-        وَیُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَیُحْیِی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا [8]

2- زندگی حیوانی

-        رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِـی الْمَوْتَى[9]

-        إِنَّ الَّذِی أَحْیَاهَا لَمُحْیِی الْمَوْتَى[10]

-        إِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّیَ الَّذِی یُحْیِـی وَیُمِیتُ قَالَ أَنَا أُحْیِـی وَأُمِیتُ [11]

-        قَالَ أَنَّىَ  یُحْیِـی هَـَذِهِ اللّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا [12]

3- حیات فکری و عقلانی :

أَوَ مَن کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ [13]

-4 زندگی جاویدان در جهان دیگر:

-        یَا لَیْتَنِی قَدَّمْتُ لِحَیَاتِی [14]

-        وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ [15]

5- نجات از مرگ:

وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا[16]

6- حیات واقعی که فقط  در مورد ذات باریتعالی به کار می‌رود:

-        اللّهُ لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ [17]

-        وَعَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَیِّ الْقَیُّومِ [18]

-        وَتَوَکَّلْ عَلَى الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ [19]

-        هُوَ الْحَیُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ [20]

 

برگرفته از مقاله  «حیات طیبه در قرآن»

---

[1] - الذی خلق الموت و الحیاه؛ ملک:2.

[2] - مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، پیام قرآن، ج4، ص200.

[3] - همو، تفسیر نمونه، ج7، ص127 و128 و راغب اصفهانی, حسین بن محمد (قرن4ق)، مفردات الفاظ القرآن، ص 268 و 269.

[4] - حدید: 17.

[5] - ق: 11.

[6] - انبیاء: 30.

[7] - روم: 19

[8] - روم: 24.

[9] - بقره: 260.

[10] - فصلت: 39.

[11] - بقره: 258

[12] - بقره: 259

[13] - انعام: 122.

[14] - فجر: 24.

[15] - عنکبوت: 64.

[16] - مائده: 32.

[17] - بقره: 255- آل‌عمران:2.

[18] - طه: 111

[19] - فرقان:58.

[20] - غافر:65.

برگرفته از مقاله  «حیات طیبه در قرآن»

تفسیر تطبیقی ده آیه آغازین سوره احقاف

شناسنامه سوره

الف: نام سوره و وجه تسمیه آن

سوره احقاف به مناسبت ذکر واژه «احقاف » در آیه 21 آن «احقاف» نامگذاری شده است. این واژه فقط در این سوره به کار رفته و در جای دیگر قرآن ذکر نشده است. احقاف جمع «حقف» به معنای شن روان است  که بر اثر وزش باد در بیابان به صورت مستطیل و کج و معوج روی هم انباشته می شود و سرزمین قوم عاد از این جهت احقاف گفته می شد که ریگستانی به این صورت بود.   این سوره در همه تفاسیر به این نام، نامیده شده  و چه بسا برای تشخیص آن در میان دیگر حوامیم نام «حم احقاف» هم مطرح شده است.  نام دیگری برای این سوره ذکر نشده لیکن در برخی منابع با عنوان سوره «ثلاثین» معرفی شده که به دلیل تعداد آیات سوره می باشد و به سوری که بیش از سی آیه داشته باشد سور «ثلاثین» گفته می شود. پس می توان گفت ثلاثین نام سوره نیست.  تسمیه سوره به احقاف در کلام ابن عباس آمده است: اقرانی رسول الله سورة من آل حم و هی الاحقاف.  لازم به ذکر است که سور حوامیم (آل حم) شامل هفت سوره قرآن هستند که با حم شروع شده اند و به ترتیب مصحف کنونی عبارتند از: غافر، فصلت، شوری، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف.

مقاله پیوستی مقاله کلاسی هست که برای درس استاد عبدالکریم بهجت پور مولف گرانقدر تفسیر «همگام با وحی» تدوین شده است، سبک مقاله بر اساس سبک کتاب «مهارت های بیان تفسیر سوره های قرآن کریم» از تالیفات استاد می باشد. زحمات استاد بزرگوار را ارج می نهم و جبین شکر به آستان حضرت حق می سایم و از درگاهش توفیق روزافزون برای استاد معظم مسئلت دارم.

دانلود متن مقاله «تفسیر تطبیقی ده آیه آغازین سوره احقاف»

مقاله مسواک 3: فضیلت و آثار مسواک

مسواک در روایات متعددی از سنت نبوی شمرده شده است[1] و پیامبر به اندازه ای به آن سفارش شده است که می فرماید:  جبرئیل آنقدر به من در مورد مسواک سفارش کرد که ترسیدم دندانهایم درد کنند یا بریزند (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ ع یُوصِینِی بِالسِّوَاکِ حَتَّى خَشِیتُ أَنْ أُحْفِیَ أَوْ أَدْرَدَ)[2]. گاهی مسواک اساس وضو ذکر شده است (السِّوَاکُ شَطْرُ الْوُضُوءِ)[3] همچنین نقل شده است که اگر مردم می دانستند که چه آثاری در مسواک نهفته است آن را خود به زیر لحاف می بردند (کنایه از اینکه همیشه آن را همراه خود داشتند) [4].

مسواک بر طبق روایتی دارای دوازده خصلت است: پاک کننده دهان، باعث خشنودی پروردگار، سفید کننده دندان ها، از بین برنده آنچه از چرک در دهان جمع شده و باعث خرابی دندان می شود، کم کردن بلغم، زیاد نمودن اشتها، مضاعف کردن حسنات، نوعی برپا داشتن سنت نبوی، باعث حضور ملائکه، محکم کردن لثه، پاک کردن راه قرآن، دو رکعت نماز با مسواک برتر از هفتاد رکعت بدون مسواک است. [5]

علاوه بر حدیث فوق

مقاله مسواک 2: نگاهی به واژه مسواک

مسواک نمودن به معنای شستن دندان ها و دهان می باشد چه با دست و چه با کمک شیء دیگر. همانطوری که در برخی از روایات اشاره به مسواک نمودن با انگشت ابهام شده است (قَالَ النَّبِیُّ ص التَّشْوِیصُ بِالْإِبْهَامِ وَ الْمُسَبِّحَةِ عِنْدَ الْوُضُوءِ سِوَاکٌ؛ قطب راوندی، سعید بن هبة الله (م573ق)؛ الدعوات، ص161؛ همو، النوادر؛ ص44؛  ابن حیون، نعمان بن محمد(259-363ق)؛ دعائم الاسلام؛ ج1، ص119؛ نوری، حسین بن محمد تقی (1254-1320ق)؛ مستدرک الوسائل، ج1، ص369) و در روایت دیگری با شاخه ای از درخت زیتون (عَنِِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ نِعْمَ السِّوَاکُ الزَّیْتُونُ مِنَ الشَّجَرَةِ الْمُبَارَکَةِ؛ متقی هندی، علی بن حسام الدین (588-975ق)؛ کنزالعمال، ج9،ص 321؛ ج6، ص429؛ نوری، حسین بن محمد تقی (1254-1320ق)؛ مستدرک الوسائل، ج1، ص369؛ طبرسی، حسن بن فضل (قرن6)؛ مکارم الاخلاق؛ ص49.) یا درخت «اراک» (وَ کَانَ صلی الله علیه و آله و سلم یَسْتَاکُ بِالْأَرَاکِ أَمَرَهُ بِذَلِکَ جَبْرَئِیلُ علیه السلام؛ ابن حجر عسقلانی م852ق، تلخیص الحبیر، ج1، ص385؛ طبرسی، حسن بن فضل (قرن6)؛ مکارم الاخلاق؛ ص39؛ نوری، حسین بن محمد تقی (1254-1320ق)؛ مستدرک الوسائل، ج1، ص368 و369) از سنت پیامبر دانسته شده است، البته مسواک های زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از چوب نرمی به نام «درخت اراک» ب دست می آمد که هم اکنون نیز از آن نوع درخت در عربستان یافت می شود (شبر، عبدالله (1774-1826م)؛ الاخلاق؛ ص55).

در قرآن کریم واژه مسواک