علمى که جایش توى بقچه و قابل دزدیدن باشد، آن علم نیست
غزالى، دانشمند شهیر اسلامى، اهل طوس بود (طوس قریه اى است در نزدیکى مشهد). در آن وقت، یعنى در حدود قرن پنجم هجرى، نیشابور مرکز و سواد اعظم آن ناحیه بود و دارالعلم محسوب مى شد. طلاب علم در آن نواحى براى تحصیل و درس خواندن به نیشابور مى آمدند. غزالى نیز طبق معمول به نیشابور و گرگان آمد و سالها از محضر اساتید و فضلا با حرص و ولع زیاد کسب فضل نمود. و براى آنکه معلوماتش فراموش نشود و خوشه هایى که چیده از دستش نرود، آنها را مرتب مى نوشت و جزوه مى کرد. آن جزوه ها را که محصول سالها زحمتش بود مثل جان شیرین دوست مى داشت.
بعد از سالها عازم بازگشت به وطن شد. جزوه ها را مرتب کرده در توبره اى پیچید و با قافله به طرف وطن روانه شد.
از قضا قافله با یک عده دزد و راهزن برخورد. دزدان جلو قافله را گرفتند و آنچه مال و خواسته یافت مى شد یکى یکى جمع کردند.
نوبت به غزالى و اثاث غزالى رسید. همینکه دست دزدان به طرف آن توبره رفت، غزالى شروع به التماس و زارى کرد و گفت: «غیر از این، هرچه دارم ببرید و این یکى را به من واگذارید.»
دزدها خیال کردند که حتما در داخل این بسته متاع گران قیمتى است. بسته را باز کردند، جز مشتى کاغذ سیاه شده چیزى ندیدند.
گفتند: «اینها چیست و به چه درد مى خورد؟».
غزالى گفت: «هرچه هست به درد شما نمى خورد، ولى به درد من مى خورد.».
- به چه درد تو مى خورد؟.
- اینها ثمره چند سال تحصیل من است. اگر اینها را از من بگیرید، معلوماتم تباه مى شود و سالها زحمتم در راه تحصیل علم به هدر مى رود.
- راستى معلومات تو همین است که در اینجاست؟.
- بلى.
- علمى که جایش توى بقچه و قابل دزدیدن باشد، آن علم نیست، برو فکرى به حال خود بکن.
این گفته ساده عامیانه، تکانى به روحیه مستعد و هوشیار غزالى داد. او که تا آن روز فقط فکر مى کرد که طوطى وار از استاد بشنود و در دفاتر ضبط کند، بعد از آن در فکر افتاد که کوشش کند تا مغز و دماغ خود را با تفکر پرورش دهد و بیشتر فکر کند و تحقیق نماید و مطالب مفید را در دفتر ذهن خود بسپارد.
غزالى مى گوید: «من بهترین پندها را، که راهنماى زندگى فکرى من شد، از زبان یک دزد راهزن شنیدم.»
منبع: مجموعه آثار شهید مطهری، ج 18 ص: 233 و 234
