امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمودند:
عَبْدُ الشَّهْوَةِ أَذَلُ مِنْ عَبْدِ الرِّق عَبْدُ الشَّهْوَةِ أَسِیرٌ لَا یُفَکُّ أَسْرُه (عیون الحکم و المواعظ (للیثی) ؛ ص341)
بنده شهوت ذلیل تر از بنده زر خرید است بنده شهوت اسیری است که از اسارتش رهایی نیست.
ضمن عرض تسلیت به مناسبت شهادت امام جواد علیه السلام، حدیثی ناب از آن حضرت تقدیم می گردد:
امام جواد علیه السلام فرمودند:
تأخیر در توبه، خود را فریب دادن است
و امروز و فردا کردن زیاد، باعث سرگردانى است
و پیامد عذرتراشى براى خدا، هلاکت است
و پافشارى بر گناه در اثر آسوده خاطر بودن، از مکر خداست «و از مکر خدا آسوده خاطر نباشد مگر کسانى که زیانکارند». (تحف العقول ؛ ترجمه حسن زاده ؛ ص827)
قَالَ علیه السلام تَأْخِیرُ التَّوْبَةِ اغْتِرَارٌ وَ طُولُ التَّسْوِیفِ حَیْرَةٌ وَ الِاعْتِلَالُ عَلَى اللَّهِ هَلَکَةٌ وَ الْإِصْرَارُ عَلَى الذَّنْبِ أَمْنٌ لِمَکْرِ اللَّهِ- فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ «الاعراف: 99» (تحف العقول ؛ص456)
عبدالاعلى، پسر أعین، از کوفه عازم مدینه بود. دوستان و پیروان امام صادق علیه السلام در کوفه، فرصت را مغتنم شمرده مسائل زیادى که مورد احتیاج بود نوشتند و به عبدالاعلى دادند که جواب آنها را از امام بگیرد و با خود بیاورد. ضمنا از وى درخواست کردند که یک مطلب خاص را شفاها از امام بپرسد و جواب بگیرد و آن مربوط به موضوع حقوقى بود که یک نفر مسلمان بر سایر مسلمانان پیدا مى کند.
عبدالاعلى وارد مدینه شد و به محضر امام رفت. سؤالات کتبى را تسلیم کرد و سؤال شفاهى را نیز مطرح نمود، اما برخلاف انتظار او امام به همه سؤالات جواب داد مگر درباره حقوق مسلمان بر مسلمان. عبدالاعلى آن روز چیزى نگفت و بیرون رفت. امام در روزهاى دیگر هم یک کلمه درباره این موضوع نگفت.
عبدالاعلى عازم خروج از مدینه شد و براى خداحافظى به محضر امام رفت.
فکر کرد مجددا سؤال خود را طرح کند؛ عرض کرد: «یا بن رسول اللَّه! سؤال آن روز من بى جواب ماند.».
- من عمدا جواب ندادم.
- چرا؟.
- زیرا مى ترسم حقیقت را بگویم و شما عمل نکنید و از دین خدا خارج گردید.
آنگاه امام اینچنین به سخن خود ادامه داد:
«همانا از جمله سخت ترین تکالیف الهى درباره بندگان سه چیز است:
«یکى رعایت عدل و انصاف میان خود و دیگران، آن اندازه که با برادر مسلمان خود آنچنان رفتار کند که دوست دارد او با خودش چنان کند
دیگر اینکه مال خود را از برادران مسلمان مضایقه نکند و با آنها به مواسات رفتار کند.
سوم یاد کردن خداست در همه حال، اما مقصودم از یاد کردن خدا این نیست که پیوسته سبحان اللَّه و الحمد للَّه بگوید، مقصودم این است که شخص آنچنان باشد که تا با کار حرامى مواجه شد، یاد خدا که همواره در دلش هست جلو او را بگیرد.»
مجموعه آثار شهید مطهری، ج 18، ص: 469 و 470
امام رضا علیه السلام می فرمایند:
گمانت را به خدا نیکو و خوش دارد، که هر کس به خدا خوش گمان شود همچون گمانش با او عمل نماید.
و هر کس به روزى اندک رضایت دهد، عمل اندک او پذیرفته شود،
و هر کس که به اندک حلال رضایت دهد بارش سبک گردد و خانواده اش رفاه یابند، و خداوند او را به درد و دواى دنیا بینا سازد، و او را تا رسیدن به بهشت، سالم از دنیا بیرون برد. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص421)
وَ قَالَ علیه السلام : أَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللَّهِ فَإِنَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بِاللَّهِ کَانَ اللَّهُ عِنْدَ ظَنِّهِ وَ مَنْ رَضِیَ بِالْقَلِیلِ مِنَ الرِّزْقِ قُبِلَ مِنْهُ الْیَسِیرُ مِنَ الْعَمَلِ وَ مَنْ رَضِیَ بِالْیَسِیرِ مِنَ الْحَلَالِ خَفَّتْ مَئُونَتُهُ وَ نُعِّمَ أَهْلُهُ وَ بَصَّرَهُ اللَّهُ دَاءَ الدُّنْیَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخْرَجَهُ مِنْهَا سَالِماً إِلَى دَارِ السَّلَامِ. (تحف العقول،ص 449)
وَ قَالَ علیه السلام: لَیْسَ لِبَخِیلٍ رَاحَةٌ وَ لَا لِحَسُودٍ لَذَّةٌ ... وَ لَا لِکَذُوبٍ مُرُوَّةٌ. (تحف العقول،ص450)
امام رضا علبه السلام فرمودند: فرد بخیل راحتى ندارد، و حسود لذّت و خوشى، ... و دروغگو جوانمردى و مردانگى. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص422)
امام رضا علیه السلام می فرمایند:
فرد با سخاوت از غذاى مردم مى خورد تا آنان نیز از خوراکش بخورند.
ولى فرد بخیل از غذایشان نمى خورد تا از خوراکش نخورند. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص419)
وَ قَالَ علیه السلام: السَّخِیُّ یَأْکُلُ مِنْ طَعَامِ النَّاسِ لِیَأْکُلُوا مِنْ طَعَامِهِ وَ الْبَخِیلُ لَا یَأْکُلُ مِنْ طَعَامِ النَّاسِ لِئَلَّا یَأْکُلُوا مِنْ طَعَامِهِ. (تحف العقول،ص446)
امام رضا علیه السلام می فرمایند:
شخصى که در پى رزق و روزى رود تا خانواده اش را اداره نماید اجر و پاداشش از رزمنده در جهاد بیشتر است.
(تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص419)
وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ الَّذِی یَطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ. (تحف العقول،ص445)
السلام علیک یا ابا الحسن
علی بن موسی الرضا
و رحمة الله و برکاته
امام رضا علیه السلام فرمودند:
ایمان را چهار پایه و رکن است:
1- توکّل بر خدا
2- رضا به قضا و خواست خدا
3- و تسلیم امر و فرمان خدا
4- و واگذارى امور به خدا.
بنده صالح [مؤمن آل فرعون ] گفت: «و من کار خود را به خدا وا مى گذارم [که خدا به بندگان بینا است ]، پس خدا او را از بدیها و سختیهاى آن نیرنگهائى که ساختند نجات بخشید». (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص419)
وَ قَالَ علیه السلام: الْإِیمَانُ أَرْبَعَةُ أَرْکَانٍ التَّوَکُّلُ عَلَى اللَّهِ وَ الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِ اللَّهِ وَ التَّفْوِیضُ إِلَى اللَّهِ قَالَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ - فَوَقاهُ اللَّهُ سَیِّئاتِ ما مَکَرُوا (تحف العقول،ص445)
از امام رضا علیه السّلام پرسیدند: بهترین بندگان خدا چه کسانند؟
فرمود:
آنان که چون نیکى کنند شاد و خرسند شوند
و چون کار زشت از ایشان سرزند استغفار و طلب آمرزش کنند،
و هر گاه عطا شوند حقّ شناسى و شکرگزارى کنند،
و چون گرفتار شوند پایدارى نمایند،
و چون به خشم آیند گذشت کنند. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص418)
وَ سُئِلَ عَنْ خِیَارِ الْعِبَادِ فَقَالَ علیه السلام: الَّذِینَ إِذَا أَحْسَنُوا اسْتَبْشَرُوا وَ إِذَا أَسَاءُوا اسْتَغْفَرُوا وَ إِذَا أُعْطُوا شَکَرُوا وَ إِذَا ابْتُلُوا صَبَرُوا وَ إِذَا غَضِبُوا عَفَوْا. (تحف العقول، ص445)
امام رضا علیه السلام فرمودند:
عقل هیچ فرد مسلمانى کامل نگردد تا برخوردار از ده خصلت شود:
1- به خیر او امید باشد
2- و از شرّش ایمنى
3- خوبى و خیر دیگران را بسیار شمارد
4- و خیر بسیار خود را اندک و ناچیز
5- نه از مراجعه نیازمندان به خود خسته شود
6- و نه در طول عمر از طلب و تحصیل علم و دانش ملول و خسته گردد
7- فقر در راه خداوند از توانگرى در غیر راه حقّ
8- و خوارى در راه حقّ از سربلندى در راه دشمن خدا نزد او محبوبتر است
9- نزد او، گمنامى از شهرت مطلوب تر است،
سپس آن حضرت علیه السّلام افزود: دهم و چه دهمى؟ پرسیدند: آن چیست؟ فرمود: کسى را نبیند جز آنکه گوید: او از من بهتر و پرهیزگارتر است، همانا مردمان [در نزد او] دو دسته اند: یکى بهتر و پرهیزگارتر از او، و دیگرى بدتر و پست تر از او، پس چون با بدتر و پست تر از خود برخورد کند گوید: شاید نیکى و خیرش در باطن است، که آن بخیر او است، و خیر و خوبى من آشکار است که آن به شرّ من است. و هر گاه با کسى که از او بهتر و پرهیزگارتر است برخورد کند در برابرش تواضع نماید تا بدو ملحق گردد، پس هر گاه چنین کند مجد و بزرگواریش بالا گیرد و خیرش پاک و دلپسند، و نامش نیکو شود، و آقا و سرور مردم عصر خود گردد. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص417)
وَ قَالَ علیه السلام: لَا یَتِمُّ عَقْلُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ حَتَّى تَکُونَ فِیهِ عَشْرُ خِصَالٍ الْخَیْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ یَسْتَکْثِرُ قَلِیلَ الْخَیْرِ مِنْ غَیْرِهِ وَ یَسْتَقِلُّ کَثِیرَ الْخَیْرِ مِنْ نَفْسِهِ لَا یَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَیْهِ وَ لَا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ الْفَقْرُ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْغِنَى وَ الذُّلُّ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْعِزِّ فِی عَدُوِّهِ وَ الْخُمُولُ أَشْهَى إِلَیْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ ثُمَّ قَالَ ع الْعَاشِرَةُ وَ مَا الْعَاشِرَةُ قِیلَ لَهُ مَا هِیَ قَالَ ع لَا یَرَى أَحَداً إِلَّا قَالَ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ أَتْقَى إِنَّمَا النَّاسُ رَجُلَانِ رَجُلٌ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى وَ رَجُلٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى فَإِذَا لَقِیَ الَّذِی شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى قَالَ لَعَلَّ خَیْرَ هَذَا بَاطِنٌ وَ هُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ خَیْرِی ظَاهِرٌ وَ هُوَ شَرٌّ لِی وَ إِذَا رَأَى الَّذِی هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى تَوَاضَعَ لَهُ لِیَلْحَقَ بِهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ عَلَا مَجْدُهُ وَ طَابَ خَیْرُهُ وَ حَسُنَ ذِکْرُهُ وَ سَادَ أَهْلَ زَمَانِهِ. (تحف العقول،ص443)
وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ الْقِیلَ وَ الْقَالَ وَ إِضَاعَةَ الْمَالِ وَ کَثْرَةَ السُّؤَالِ (تحف العقول،ص443).
امام رضا علیه السلام فرمودند:
خداوند پرگوئى و تلف مال و بسیارى درخواست و اظهار حاجت را دشمن مى دارد (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص417).
آیا فرد امین، در امانت خیانت می کند یا ما کسی را به اشتباه، امین دانسته ایم؟
وَ قَالَ علیه السلام لَمْ یَخُنْکَ الْأَمِینُ وَ لَکِنِ ائْتَمَنْتَ الْخَائِنَ (تحف العقول،ص442)
امام رضا علیه السلام فرمودند: فرد امین به تو خیانت نکرده، بلکه تو به خائن اعتماد کرده اى (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص416).
اشاره: قصد داشتم در ایام دهه کرامت ، هر روز یک کرامتی از امام رضا علیه السلام نقل کنم، برخی مطالب را هم از منابع متقن انتخاب کرده بودم، امروز در موقع انتشار، این مطلب به ذهنم رسید که چرا از فرمایشات خود امام انتخاب نشود؟ به جای انتخاب سخن دیگران، چرا سخن خود امام رضا علیه السلام نباشد؟ انتشار فرمایشات حضرت بیشتر بر دلم نشست، شاید برای این که این احادیث بر رفتار نیز اثر می گذارد و چه کرامتی بالاتر از این! برای همین احادیث کوتاهی را انتخاب می کنم، در قدم اول هم برای عمل خودم و تذکر دادن مطالب به خودم. اگر دیگران نیز استفاده کردند که چه بهتر. با این توضیح برخی احادیث نقل شده از آن حضرت تقدیم می گردد:
قَالَ الرِّضَا علیه السلام: لَا یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى تَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِیِّهِ ص وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِیِّهِ ع فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ فَکِتْمَانُ السِّرِّ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِیِّهِ ص فَمُدَارَاةُ النَّاسِ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِیِّهِ ع فَالصَّبْرُ فِی الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ (تحف العقول،ص442)
امام رضا علیه السلام فرمودند: هیچ کس تا سه خصلت در او نباشد مؤمن نیست: سنّتى از پروردگارش، و سنّتى از پیامبرش، و سنّتى از ولیّ و امامش.
امّا سنّت پروردگارش، سرپوشى است،
و سنّت پیامبرش؛ مداراى با مردم است،
و سنّت ولىّ و امام او، پایدارى و شکیبائى هنگام تنگدستى و رنج و سختى است. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص416)
