امام رضا علیه السلام می فرمایند:
فرد با سخاوت از غذاى مردم مى خورد تا آنان نیز از خوراکش بخورند.
ولى فرد بخیل از غذایشان نمى خورد تا از خوراکش نخورند. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص419)
وَ قَالَ علیه السلام: السَّخِیُّ یَأْکُلُ مِنْ طَعَامِ النَّاسِ لِیَأْکُلُوا مِنْ طَعَامِهِ وَ الْبَخِیلُ لَا یَأْکُلُ مِنْ طَعَامِ النَّاسِ لِئَلَّا یَأْکُلُوا مِنْ طَعَامِهِ. (تحف العقول،ص446)
امام رضا علیه السلام می فرمایند:
شخصى که در پى رزق و روزى رود تا خانواده اش را اداره نماید اجر و پاداشش از رزمنده در جهاد بیشتر است.
(تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص419)
وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ الَّذِی یَطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ. (تحف العقول،ص445)
السلام علیک یا ابا الحسن
علی بن موسی الرضا
و رحمة الله و برکاته
امام رضا علیه السلام فرمودند:
ایمان را چهار پایه و رکن است:
1- توکّل بر خدا
2- رضا به قضا و خواست خدا
3- و تسلیم امر و فرمان خدا
4- و واگذارى امور به خدا.
بنده صالح [مؤمن آل فرعون ] گفت: «و من کار خود را به خدا وا مى گذارم [که خدا به بندگان بینا است ]، پس خدا او را از بدیها و سختیهاى آن نیرنگهائى که ساختند نجات بخشید». (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص419)
وَ قَالَ علیه السلام: الْإِیمَانُ أَرْبَعَةُ أَرْکَانٍ التَّوَکُّلُ عَلَى اللَّهِ وَ الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِ اللَّهِ وَ التَّفْوِیضُ إِلَى اللَّهِ قَالَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ - فَوَقاهُ اللَّهُ سَیِّئاتِ ما مَکَرُوا (تحف العقول،ص445)
از امام رضا علیه السّلام پرسیدند: بهترین بندگان خدا چه کسانند؟
فرمود:
آنان که چون نیکى کنند شاد و خرسند شوند
و چون کار زشت از ایشان سرزند استغفار و طلب آمرزش کنند،
و هر گاه عطا شوند حقّ شناسى و شکرگزارى کنند،
و چون گرفتار شوند پایدارى نمایند،
و چون به خشم آیند گذشت کنند. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص418)
وَ سُئِلَ عَنْ خِیَارِ الْعِبَادِ فَقَالَ علیه السلام: الَّذِینَ إِذَا أَحْسَنُوا اسْتَبْشَرُوا وَ إِذَا أَسَاءُوا اسْتَغْفَرُوا وَ إِذَا أُعْطُوا شَکَرُوا وَ إِذَا ابْتُلُوا صَبَرُوا وَ إِذَا غَضِبُوا عَفَوْا. (تحف العقول، ص445)
مردى از حضرت رضا علیه السّلام در باره معنای این آیه سؤال کرد: وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ (سوره طلاق آیه: 3): «هر کس که بر خدا توکّل کند، خدا او را کافى است»
فرمود: توکّل بر خدا درجاتى دارد:
یکى این است که در تمامى امور مربوط به تو هر چه در باره ات کند به او اعتماد کنى، و هر چه با تو کند راضى باشى و بدانى که او از هیچ خیر و رعایتى در باره ات کوتاهى نکرده، و نیز بدانى که حکم و فرمان در این جهت با او است، بنا بر این با واگذارى امورت بخدا بر او توکّل کن، و یکى از این امور اعتقاد و ایمان به غیب و امور پنهانى خدا است، همان که دانش و فهم تو قدرت درک آن را ندارد، پس مى باید که علم آن را به او و به امنایش واگذارى، و در مورد آن امور پوشیده و غیر آن بدو اعتماد داشته باشى. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص417)
وَ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ- وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ «طلاق: 3» فَقَالَ علیه السلام: التَّوَکُّلُ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ تَثِقَ بِهِ فِی أَمْرِکَ کُلِّهِ فِیمَا فَعَلَ بِکَ فَمَا فَعَلَ بِکَ کُنْتَ رَاضِیاً وَ تَعْلَمَ أَنَّهُ لَمْ یَأْلُکَ خَیْراً وَ نَظَراً وَ تَعْلَمَ أَنَّ الْحُکْمَ فِی ذَلِکَ لَهُ فَتَتَوَکَّلَ عَلَیْهِ بِتَفْوِیضِ ذَلِکَ إِلَیْهِ وَ مِنْ ذَلِکَ الْإِیمَانُ بِغُیُوبِ اللَّهِ الَّتِی لَمْ یُحِطْ عِلْمُکَ بِهَا فَوَکَلْتَ عِلْمَهَا إِلَیْهِ وَ إِلَى أُمَنَائِهِ عَلَیْهَا وَ وَثِقْتَ بِهِ فِیهَا وَ فِی غَیْرِهَا. (تحف العقول،ص443)
امام رضا علیه السلام فرمودند:
عقل هیچ فرد مسلمانى کامل نگردد تا برخوردار از ده خصلت شود:
1- به خیر او امید باشد
2- و از شرّش ایمنى
3- خوبى و خیر دیگران را بسیار شمارد
4- و خیر بسیار خود را اندک و ناچیز
5- نه از مراجعه نیازمندان به خود خسته شود
6- و نه در طول عمر از طلب و تحصیل علم و دانش ملول و خسته گردد
7- فقر در راه خداوند از توانگرى در غیر راه حقّ
8- و خوارى در راه حقّ از سربلندى در راه دشمن خدا نزد او محبوبتر است
9- نزد او، گمنامى از شهرت مطلوب تر است،
سپس آن حضرت علیه السّلام افزود: دهم و چه دهمى؟ پرسیدند: آن چیست؟ فرمود: کسى را نبیند جز آنکه گوید: او از من بهتر و پرهیزگارتر است، همانا مردمان [در نزد او] دو دسته اند: یکى بهتر و پرهیزگارتر از او، و دیگرى بدتر و پست تر از او، پس چون با بدتر و پست تر از خود برخورد کند گوید: شاید نیکى و خیرش در باطن است، که آن بخیر او است، و خیر و خوبى من آشکار است که آن به شرّ من است. و هر گاه با کسى که از او بهتر و پرهیزگارتر است برخورد کند در برابرش تواضع نماید تا بدو ملحق گردد، پس هر گاه چنین کند مجد و بزرگواریش بالا گیرد و خیرش پاک و دلپسند، و نامش نیکو شود، و آقا و سرور مردم عصر خود گردد. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص417)
وَ قَالَ علیه السلام: لَا یَتِمُّ عَقْلُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ حَتَّى تَکُونَ فِیهِ عَشْرُ خِصَالٍ الْخَیْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ یَسْتَکْثِرُ قَلِیلَ الْخَیْرِ مِنْ غَیْرِهِ وَ یَسْتَقِلُّ کَثِیرَ الْخَیْرِ مِنْ نَفْسِهِ لَا یَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَیْهِ وَ لَا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ الْفَقْرُ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْغِنَى وَ الذُّلُّ فِی اللَّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْعِزِّ فِی عَدُوِّهِ وَ الْخُمُولُ أَشْهَى إِلَیْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ ثُمَّ قَالَ ع الْعَاشِرَةُ وَ مَا الْعَاشِرَةُ قِیلَ لَهُ مَا هِیَ قَالَ ع لَا یَرَى أَحَداً إِلَّا قَالَ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی وَ أَتْقَى إِنَّمَا النَّاسُ رَجُلَانِ رَجُلٌ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى وَ رَجُلٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى فَإِذَا لَقِیَ الَّذِی شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى قَالَ لَعَلَّ خَیْرَ هَذَا بَاطِنٌ وَ هُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ خَیْرِی ظَاهِرٌ وَ هُوَ شَرٌّ لِی وَ إِذَا رَأَى الَّذِی هُوَ خَیْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى تَوَاضَعَ لَهُ لِیَلْحَقَ بِهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ عَلَا مَجْدُهُ وَ طَابَ خَیْرُهُ وَ حَسُنَ ذِکْرُهُ وَ سَادَ أَهْلَ زَمَانِهِ. (تحف العقول،ص443)
وَ قَالَ علیه السلام: إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ الْقِیلَ وَ الْقَالَ وَ إِضَاعَةَ الْمَالِ وَ کَثْرَةَ السُّؤَالِ (تحف العقول،ص443).
امام رضا علیه السلام فرمودند:
خداوند پرگوئى و تلف مال و بسیارى درخواست و اظهار حاجت را دشمن مى دارد (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص417).
آیا فرد امین، در امانت خیانت می کند یا ما کسی را به اشتباه، امین دانسته ایم؟
وَ قَالَ علیه السلام لَمْ یَخُنْکَ الْأَمِینُ وَ لَکِنِ ائْتَمَنْتَ الْخَائِنَ (تحف العقول،ص442)
امام رضا علیه السلام فرمودند: فرد امین به تو خیانت نکرده، بلکه تو به خائن اعتماد کرده اى (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص416).
اشاره: قصد داشتم در ایام دهه کرامت ، هر روز یک کرامتی از امام رضا علیه السلام نقل کنم، برخی مطالب را هم از منابع متقن انتخاب کرده بودم، امروز در موقع انتشار، این مطلب به ذهنم رسید که چرا از فرمایشات خود امام انتخاب نشود؟ به جای انتخاب سخن دیگران، چرا سخن خود امام رضا علیه السلام نباشد؟ انتشار فرمایشات حضرت بیشتر بر دلم نشست، شاید برای این که این احادیث بر رفتار نیز اثر می گذارد و چه کرامتی بالاتر از این! برای همین احادیث کوتاهی را انتخاب می کنم، در قدم اول هم برای عمل خودم و تذکر دادن مطالب به خودم. اگر دیگران نیز استفاده کردند که چه بهتر. با این توضیح برخی احادیث نقل شده از آن حضرت تقدیم می گردد:
قَالَ الرِّضَا علیه السلام: لَا یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى تَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِیِّهِ ص وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِیِّهِ ع فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ فَکِتْمَانُ السِّرِّ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِیِّهِ ص فَمُدَارَاةُ النَّاسِ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِیِّهِ ع فَالصَّبْرُ فِی الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ (تحف العقول،ص442)
امام رضا علیه السلام فرمودند: هیچ کس تا سه خصلت در او نباشد مؤمن نیست: سنّتى از پروردگارش، و سنّتى از پیامبرش، و سنّتى از ولیّ و امامش.
امّا سنّت پروردگارش، سرپوشى است،
و سنّت پیامبرش؛ مداراى با مردم است،
و سنّت ولىّ و امام او، پایدارى و شکیبائى هنگام تنگدستى و رنج و سختى است. (تحف العقول، ترجمه جعفرى، ص416)
چند ماه پیش، در مشهد، به خدمت مقام معظم رهبری شرفیاب شدم. صحبت از کرامات حضرت رضاعلیه السلام شد. ایشان فرمودند که برای مشهدی ها کرامات حضرت رضاعلیه السلام چیزی عادی است و آن ها از این مسئله که بگویند امروز حضرت کوری یا معلولی را شفا داد، هیچ تعجبی نمی کنند.
آقا فرمودند: من بچه بودم که به مسجد پدرم در بازار می رفتیم. این مسجد معروف بود به مسجد ترک ها. در مسجد، مکبری بود به نام کربلایی که نابینا بود و حتی به او کربل رضای عاجز می گفتند. (آقا فرمودند که مشهدی ها به نابینا عاجز می گویند.) کربلایی رضای عاجز به مسجد می آمد و تکبیر می گفت. ما بچه بودیم و سال ها بود که او را می شناختیم و کوری او را دیده بودیم.
روزی من پیش پدرم بودم که این کربلایی رضا آمد، اما بینا شده بود. پدرم از او پرسید: کربلایی رضا من را می بینی؟ گفت: بله آقا و سپس قیافه پدر من را شرح داد. پدرم شنیده بودند که کربلایی شفا گرفته است و می خواستند خودشان ببینند. من هم آن جا بودم و دیدم همان کربلایی رضایی که هر روز کور می آمد، امروز بینا شده بود.
این کربلایی دختری داشت که در وقت کوری دست کربلایی را می گرفت و پدر نابینایش را به مسجد می آورد. بعد از اینکه در مسجد مستقر می شد، دیگر به کسی نیاز نداشت. ما جستجو کردیم که چرا شفا داده اند.
گفتند: سال ها بود که این دختر بچه دست کربلایی را می گرفت و به مسجد می آورد. کم کم دختر بزرگ شد و به اصطلاح آب و رنگی پیدا کرده بود. روزی بعضی از بچه های بازار متلکی گفته بودند و کربلایی هم شنیده بود. او نتوانسته بود تحمل کند و به دخترش گفته بود دست من را بگیر و مرا به حرم ببر. در حرم، کربلایی به دخترش می گوید تو برو خانه من این جا می مانم. او به امام رضاعلیه السلام عرض کرده بود: آقا! من سال هاست که نابینا هستم و حتی یک بار هم گله نکردم، زندگی من با فقر گذشته است، اما یک بار هم گله نکردم و گفتم تقدیر خداست و من هم راضی هستم به رضای خدا، اما تعرض به ناموسم را تحمل نمی کنم؛ یا من را شفا بدهید یا همین جا مرگم بدهید. من دیگر طاقت ندارم متلک های مردم را به ناموس خودم تحمل کنم. کربلایی به حضرت متوسل می شود و بعد از مدتی خوابش می برد. در خواب، حضرت رضاعلیه السلام او را شفا می دهند.
مقام معظم رهبری خودشان این داستان را نقل کردند و فرمودند من خودم این جریان را دیده ام، وگرنه برای مردم مشهد این چیزها خیلی عادی است و آن ها هر روز از این چیزها می بینند.
امام صادق علیه السلام جامه زبر کارگرى بر تن و بیل در دست داشت و در بوستان خویش سرگرم بود. چنان فعالیت کرده بود که سراپایش را عرق گرفته بود.
در این حال ابوعمرو شیبانى وارد شد و امام را در آن تعب و رنج مشاهده کرد.
پیش خود گفت شاید علت اینکه امام شخصا بیل به دست گرفته و متصدى این کار شده این است که کسى دیگر نبوده و از روى ناچارى خودش دست به کار شده. جلو آمد و عرض کرد: «این بیل را به من بدهید، من انجام مى دهم.».
امام فرمود: «نه، من اساسا دوست دارم که مرد براى تحصیل روزى رنج بکشد و آفتاب بخورد.»
منبع: مجموعه آثار شهید مطهری، ج 18، ص: 310
دو روایت درباره فضیلت زیارت حضرت معصومه علیها السلام در کتاب کامل الزیارات تالیف این قولویه قمی نقل شده است، برای تبیین اهمیت روایت به معرفی مختصر کتاب و نویسنده آن می پردازم.
جعفر بن محمد بن بن قولویه قمى، از برجسته ترین چهره هاى راویان شیعه در قرن چهارم هجرى است. وی در شهر قم، شهر شیفتگان خاندان رسالت و در خانواده اى اهل علم و تقوا چشم به دنیا گشود. او از همان کودکى مهر به محمد و آل محمد را از خانواده خود آموخت و به فراگیرى علم و دانش در محضر درس پدر و برادرش که از راویان بزرگ شیعه به شمار مى آمدند مشغول گشت.
بزرگان شیعه از ایشان تمجیدهای بسزایی کرده اند؛ نجاشى، یکى از بزرگ ترین روات شیعه درباره ایشان مى گوید:« هر زیبایى و علمى که مردم را با آن وصف نمایى، برتر از آن را در جعفر بن محمد بن قولویه خواهى یافت.»
شیخ طوسى در کتاب فهرست درباره او چنین مى گوید:« ابو القاسم، جعفر بن محمد بن قولویه قمى، شخصیتى مورد اطمینان و داراى تألیفاتى فراوان، به تعداد ابواب فقه، مى باشد.»
سید ابن طاووس درباره ایشان مى فرماید:
صداى ساز و آواز بلند بود. هرکس که از نزدیک آن خانه مى گذشت، مى توانست حدس بزند که در درون خانه چه خبرهاست؟ بساط عشرت و میگسارى پهن بود و جام «مى» بود که پیاپى نوشیده مى شد. کنیزک خدمتکار درون خانه را جاروب زده و خاکروبه ها را در دست گرفته از خانه بیرون آمده بود تا آنها را در کنارى بریزد. در همین لحظه مردى که آثار عبادت زیاد از چهره اش نمایان بود و پیشانى اش از سجده هاى طولانى حکایت مى کرد از آنجا مى گذشت، از آن کنیزک پرسید:
«صاحب این خانه بنده است یا آزاد؟».
- آزاد.
- معلوم است که آزاد است. اگر بنده مى بود پرواى صاحب و مالک و خداوندگار خویش را مى داشت و این بساط را پهن نمى کرد.
ردوبدل شدن این سخنان بین کنیزک و آن مرد موجب شد که کنیزک مکث زیادترى در بیرون خانه بکند. هنگامى که به خانه برگشت اربابش پرسید: «چرا این قدر دیر آمدى؟».
کنیزک ماجرا را تعریف کرد و گفت: «مردى با چنین وضع و هیئت مى گذشت و چنان پرسشى کرد و من چنین پاسخى دادم.»
شنیدن این ماجرا او را چند لحظه در اندیشه فرو برد. مخصوصا آن جمله (اگر بنده مى بود از صاحب اختیار خود پروا مى کرد) مثل تیر بر قلبش نشست. بى اختیار از جا جست و به خود مهلت کفش پوشیدن نداد. با پاى برهنه به دنبال گوینده سخن رفت. دوید تا خود را به صاحب سخن که جز امام هفتم حضرت موسى بن جعفر علیه السلام نبود رساند. به دست آن حضرت به شرف توبه نائل شد، و دیگر به افتخار آن روز که با پاى برهنه به شرف توبه نائل آمده بود کفش به پا نکرد.
او که تا آن روز به «بشربن حارث بن عبد الرحمن مروزى» معروف بود، از آن به بعد لقب «الحافى» یعنى «پابرهنه» یافت و به «بشر حافى» معروف و مشهور گشت. تا زنده بود به پیمان خویش وفادار ماند، دیگر گرد گناه نگشت. تا آن روز در سلک اشراف زادگان و عیاشان بود، از آن به بعد در سلک مردان پرهیزکار و خداپرست درآمد
مجموعه آثار شهید مطهری، ج 18، ص: 285 و 286
