انسان در برابر هر یک از نعمت هایی که خداوند در اختیار او قرار داده است مسئولیتی دارد و مورد بازخواست قرار خواهد گرفت؛ همانگونه که خداوند در قرآن کریم می فرماید: ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ[1] سپس در همان روز است که از نعمت [روى زمین] پرسیده خواهید شد. بی شک متناسب با بزرگی نعمت، مسئولیت نیز بزرگتر و بیشتر می شود و به تَبَع آن در صورتی که فرد قدر آن نعمت را نداند و استفاده صحیحی نکند دچار خسران و زیان خواهد شد.
یکی از این نعمت ها «نزدیکان» هستند که شامل دوستان، خویشاوندان و سایر افرادی می گردد که به عللی از قبیل ارتباط فامیلی، ارتباط مکانی، ارتباط سنی یا ارتباط علمی و ... با انسان قرابت و نزدیکی دارند که در اسلام نسبت به آنها تاکید فراوانی شده است به طوری که در حدیث معروفی از حضرت زهرا سلام الله علیها حقوق همسایه بر خانه نیز مقدم شده است: الجار ثم الدار[2].
علی علیه السلام با توجه به اهمیت نزدیکان در زندگی انسان، متذکر نکته ای گردیده اند که اگر مورد توجه قرار گیرد بخشی از مشکلات نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالان را برطرف می کند. حضرت در سفارشی به مالک اشتر نخعی[3] می فرمایند: مَنْ ضَیَّعَهُ الْأَقْرَبُ أُتِیحَ لَهُ الْأَبْعَدُ[4] کسی را که نزدیکانش واگذارند، بیگانه او را پذیرا گردد.
شارحان نهج البلاغه در شرح این حکمت نوشته اند: مومنانی را می بینیم که خویشاوندانش از او دوری می کنند و او را یاری نمی کنند ولی خداوند افراد بیگانه ای را برای خدمت به آنها قرار می دهد تا او را یاری کنند. این موضوع را در مورد زندگانی رسول اعظم صلی الله علیه و آله و سلم آشکارا می بینیم که خویشاوندان نزدیکش از قریش او را یاری نکرده و بر ضد او دست به دست هم دادند و حتی رو در روی او ایستاندند ولی افراد قبیله اوس و خزرج که از لحاظ خویشی از همه مردم دور تر بوردند به یاری او قیام کردند[5]. همچنین در مورد حضرت موسی علیه السلام می بینیم که وقتی مادرش او را به رود نیل انداخت دشمنی او را گرفته و پرورش داد[6]: أَنِ اقْذِفِیهِ فِی التَّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِّ فَلْیُلْقِهِ الْیَمُّ بِالسَّاحِلِ یَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِّی وَعَدُوٌّ لَّهُ وَأَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّةً مِّنِّی وَلِتُصْنَعَ عَلَى عَیْنِی[7] که او را در صندوقچهاى بگذار سپس در دریایش افکن تا دریا [=رود نیل] او را به کرانه اندازد [و] دشمن من و دشمن وى او را برگیرد و مهرى از خودم بر تو افکندم تا زیر نظر من پرورش یابى.
علاوه بر آنچه گفته شد می توان به حدیث امام نگاه دیگری نیز داشت؛ نگاهی که خود را مخاطب آن بدانیم و از باب یافتن وظیفه به آن نظری بیفکنیم که امام می خواهد وظیفه ما را در مقابل خویشان و نزدیکانمان بیان نماید. به این صورت که اگر ما نزدیکان و دوستان خود را رها کنیم و به آنها توجهی نکنیم؛ بیگانگان و افراد نا اهل آنها را به خود جذب نموده و نحوه تفکر و اعتقادات و... خود را به آنها یاد خواهند داد.
آری! اگر به دوست، برادر و همسایه توجه نکنیم و جویای حال او نباشیم، در مشکلات دست آنها را نگیریم و وقتی با سختی های زندگی مواجه می شوند در کنارشان نباشیم و در شادی ها و غم های آنها شریک نباشیم و خلاصه حقوق هر چند کوچکی از آنها را ضایع کنیم باید منتظر آن باشیم که افراد لا ابالی و بیگانه به آنها نزدیک شده و تعلیمات نادرست، اعتقادات بی هویت و... را به آنها تحمیل کنند.
پس وظیفه ما در حفظ سلامت فکری و اعتقادی دوستان و نزدیکانمان دو چندان است.
آنچه گفتیم در مورد مسائل شخصی بود که می توان آن را به مسائل سیاسی و ارتباط بین کشورهای مختلف سرایت داد که این تطبیق را به خواننده واگذار می کنیم.
