با بررسی آیات قرآن، موارد زیر را می‌توان به عنوان مصداق کلی دشمنان معرفی کرد:
الف: شیطان: «إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا»؛ در حقیقت شیطان دشمن شماست شما [نیز] او را دشمن گیرید (فاطر ۶)؛ «إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبِینا» شیطان همواره براى انسان دشمنى آشکار است؛ (اسراء ۵۳) و آیات دیگر (انعام ۱۴۲، اعراف ۲۲، یوسف ۵)
ب: یهودیان: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُود»؛ مسلماً یهودیان را دشمنترین مردم نسبت به مؤمنان خواهى یافت (مائده ۸۲).
ج: مشرکان و کفار: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا... وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا»؛ مسلماً... و کسانى را که شرک ورزیدهاند دشمنترین مردم نسبت به مؤمنان خواهى یافت (مائده ۸۲)؛ «إِنَّ الْکافِرِینَ کانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِینا»؛ کافران پیوسته براى شما دشمنى آشکارند (نساء ۱۰۱).
د: منافقان: «هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ«؛ [منافقان] خودشان دشمن‌اند از آنان بپرهیز خدا بکشدشان تا کجا [از حقیقت] انحراف یافتهاند (منافقون ۴)
هـ: بعضی از خویشاوندان نظیر همسران و فرزندان «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُم»؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید در حقیقت برخى از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمایند (تغابن ۱۴)
و: برخی مصادیق دیگر نظیر بت‌ها: «قَالَ أَفَرَأَیْتُم مَّا کُنتُمْ تَعْبُدُونَ أَنتُمْ وَآبَاؤُکُمُ الْأَقْدَمُونَ فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِّی إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِینَ»؛ [ابراهیم] گفت آیا شما و پدران پیشین شما در آنچه مىپرستیدهاید تأمل کردهاید؟ قطعاً همه آن [بت‌ها] جز پروردگار جهانیان دشمن من هستند (شعراء ۷۵ - ۷۷)
البته شدت دشمنی برخی از دشمنان بیشتر است ازجمله دشمنی یهودیان و مشرکان نسبت به مسلمانان شدیدتر است (مائده ۸۲). در برخی روایات نیز دشمنی کسی بزرگ دانسته شده است که مخفیانه دشمنی کند: أَکْبَرُ الْأَعْدَاءِ أَخْفَاهُمْ مَکِیدَة (لیثى واسطى، على بن محمد (۱۳۷۶)، عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث، ص ۱۲۶)
منبع: مقاله «مراتب حساسیت نیروهای انقلابی در برابر دشمن از دیدگاه قرآن کریم»
