نگرش قرآنی: ضعف اعتقادات باعث ضربه خوردن از دشمن می شود

 

دشمن در برخی موارد با ضربه زدن به اصل دین که همان اعتقادات است درصدد القای شبهه و تردید در میان مسلمانان می‌کند، نمونه‌هایی از این زمینه دشمنی مباحث مربوط به اصل توحید، نبوت و معاد است؛ درصورتی‌که دشمن در اصول اساسی دین شبهه افکنی نماید، نیازی به تلاش‌های بعدی برای نابودی نیروهای انقلابی نخواهد داشت، ازاین‌رو لازم است تا مسلمانان اعتقادات را به عنوان اساسی‌ترین بخش دین با باوری قلبی و یقین بپذیرند، چنانکه طبق نظر علمای اسلام پذیرش مسائل اعتقادی برخلاف احکام، یقینی است و تقلیدی نیست (طوسى، العُدة فی أصول الفقه ‏، ج ۲، ص ۷۳۲).

 

بررسی تاریخ اسلام نشان‌دهنده تلاش وافر دشمن با شیوه‌های گوناگون برای سست کردن اعتقادات نیروهای انقلابی است، به عنوان نمونه تعدادی از اهل کتاب با برنامه‌ای از پیش طراحی‌شده در ابتدای روز مسلمان شده و اعلام کردند علائم و نشانه‌های پیامبر وعده داده شده در کتب آسمانی قبلی با حضرت محمد صلی‌الله علیه و آله و سلم تطبیق می‌کند، لذا به آن حضرت ایمان آورده و اسلام را پذیرفتند، لیکن در انتهای روز اعلام کردند که پس از بررسی دقیق و نزدیک خصوصیات پیامبر و دین اسلام روشن شد که برخی دیگر از نشانه‌های دین خاتم در آن حضرت وجود ندارد لذا این فرد پیامبر خاتم نیست. (طبرسى، ‏ مجمع البیان ‏، ج ۲، ص ۷۷۴؛ قمى، ‏ تفسیر قمی‏، ج ۱، ص ۱۰۵؛ طبرى، جامع البیان‏، ج ۳، ص ۲۲۱؛ واحدى نیشابورى، اسباب النزول، ص ۱۱۲) هدف این افراد ضربه زدن به اصل اعتقادات بود تا مسلمانان نسبت به اصل دین تردید نموده و به کفر برگردند، قرآن کریم این نقشه دشمن را چنین افشا نموده است: «وَقَالَت طَّآئِفَةٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ آمِنُواْ بِالَّذِیَ أُنزِلَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُواْ وَجْهَ النَّهَارِ وَاکْفُرُواْ آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»؛ جماعتى از اهل کتاب گفتند در آغاز روز به آنچه بر مؤمنان نازل شد ایمان بیاورید و در پایان [روز] انکار کنید شاید آنان [از اسلام] برگردند (آل‌عمران ۷۲).

 

تردید در اصل نبوت پیامبر و رهبری دینی و سیاسی جامعه فقط به این مورد خلاصه نمی‌شود؛ بلکه گونه‌های دیگری نیز در آیات دیده می‌شود: شکستن قداست رهبری (مؤمن ۲۶)، ایجاد تردید در بین مردم نسبت به حقانیت رهبر (اعراف ۷۵، رعد ۴۳، فرقان ۷ و ۸؛ تغابن ۶)، استهزای رهبر (هود ۳۸، انبیاء ۳۶، حجر ۱۱، زخرف ۵۲) عیب‌جویی در رفتار رهبری ازجمله در مسائل اقتصادی (توبه ۵۸) و حتی تهدید رهبر با ابزار مختلف از تبعید (توبه ۱۳، ابراهیم ۱۳، اعراف ۸۸) و زندانی کردن (شعراء ۲۹) تا قتل (آل‌عمران ۲۱، انفال ۳۰، قصص ۲۰) نمونه‌هایی از دشمنی با اصل رهبری دینی و سیاسی جامعه اسلامی است که در صورت ضعف اعتقاد، گرفتاری در دام دشمنان بعید نیست.

 

بخشی از مقاله مراتب حساسیت نیروهای انقلابی در برابر دشمن از دیدگاه قرآن کریم

معرفی مصادیق کلی دشمنان در قرآن

مصداق کلی دشمنان  بر اساس آیات قرآن کریم عبارتند از:

 

 الف: شیطان: «إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا»؛ در حقیقت شیطان دشمن شماست شما [نیز] او را دشمن گیرید (فاطر ۶)؛ «إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبِینا» شیطان همواره براى انسان دشمنى آشکار است؛ (اسراء ۵۳) و آیات دیگر (انعام ۱۴۲، اعراف ۲۲، یوسف ۵)

 

ب: یهودیان: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُود»؛ مسلماً یهودیان را دشمن‏ترین مردم نسبت به مؤمنان خواهى یافت (مائده ۸۲).

 

ج: مشرکان و کفار: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا... وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا»؛ مسلماً... و کسانى را که شرک ورزیده‏اند دشمن‏ترین مردم نسبت به مؤمنان خواهى یافت (مائده ۸۲)؛ «إِنَّ الْکافِرِینَ کانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِینا»؛ کافران پیوسته براى شما دشمنى آشکارند (نساء ۱۰۱).

 

د: منافقان: «هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ‌«؛ [منافقان] خودشان دشمن‌اند از آنان بپرهیز خدا بکشدشان تا کجا [از حقیقت] انحراف یافته‏اند (منافقون ۴)

هـ: بعضی از خویشاوندان؛ نظیر همسران و فرزندان «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُم»؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید در حقیقت برخى از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمایند (تغابن ۱۴)

 

و: برخی مصادیق دیگر نظیر بت‌ها: «قَالَ أَفَرَأَیْتُم مَّا کُنتُمْ تَعْبُدُونَ أَنتُمْ وَآبَاؤُکُمُ الْأَقْدَمُونَ فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِّی إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِینَ»؛ [ابراهیم] گفت آیا شما و پدران پیشین شما در آنچه مى‏پرستیده‏اید تأمل کرده‏اید؟ قطعاً همه آن [بت‌ها] جز پروردگار جهانیان دشمن من هستند (شعراء ۷۵ - ۷۷)

 

البته شدت دشمنی برخی از دشمنان بیشتر است ازجمله دشمنی یهودیان و مشرکان نسبت به مسلمانان شدیدتر است (مائده ۸۲). در برخی روایات نیز دشمنی کسی بزرگ دانسته شده است که مخفیانه دشمنی کند: أَکْبَرُ الْأَعْدَاءِ أَخْفَاهُمْ‏ مَکِیدَة (لیثى واسطى، على بن محمد (۱۳۷۶)، عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث، ص ۱۲۶)

 

بخشی از مقاله مراتب حساسیت نیروهای انقلابی در برابر دشمن از دیدگاه قرآن کریم

مفهوم شناسی «دشمن» در قرآن

 

بررسی مفهوم دشمن در قرآن

 

دشمن واژه‌ای فارسی به معنای بدنفس، بددل، زشت طبع و به کسی یا کسانی اطلاق می‌گردد که به فرد ضرر می‌رسانند (دهخدا، ۱۳۷۷، ج ۷، ص ۱۰۹۰۸) یا بدخواه بوده و بدی و زیان کس دیگر را می‌خواهد (معین، ۱۳۷۵، ج ۲، ص ۱۵۳۷)، دشمنی در مقابل دوستی قرار دارد (عمید، ۱۳۷۷، ص ۶۰۳) در قرآن واژه‌های متعددی با تفاوت‌های جزئی در مفهوم و به‌تناسب سیاق برای تبیین دشمن و دشمنی به‌کاررفته است که مهم‌ترین آن‌ها از کلماتی با ریشه‌های زیر مشتق شده‌اند: عدو (بقره ۳۶ و ده‌ها آیه دیگر)، خصم (یس ۷۷) شنء (کوثر ۳) بغض (آل‌عمران ۱۱۸) قلی (ضحی ۳) لدد (بقره ۲۰۴) شقق (انفال ۱۳) حدد (توبه ۶۳)، عند (مدثر ۱۶).

 

برای نمونه می‌توان گفت عدو به معنی تجاوز به دیگری و گذشتن از حدود است (ابن فارس، ۱۴۰۴ ق، ج ۴، ص ۲۴۹) مانند عبارت «وَقُلْنَا لَهُمْ لاَ تَعْدُواْ فِی السَّبْتِ»؛ به آنان گفتیم در روز شنبه تجاوز نکنید (نساء ۱۵۴) و دشمن را ازاین‌جهت عدو می‌گویند که از حدود خود تجاوز کرده و به حقوق دیگری مجوز عبور می‌دهد؛ مثلاً کفار دشمن معرفی‌شده‌اند: «إِنَّ الْکَافِرِینَ کَانُواْ لَکُمْ عَدُوًّا مُّبِینًا»؛ کافران پیوسته براى شما دشمنى آشکارند (نساء ۱۰۱) زیرا به اعتقادات مسلمانان تجاوز می‌کنند. یا شیطان که در آیه ۵ سوره یوسف دشمن انسان معرفی‌شده است: «إِنَّ الشَّیْطَانَ لِلإِنسَانِ عَدُوٌّ مُّبِینٌ»؛ شیطان براى آدمى دشمنى آشکار است زیرا به حقوق انسان‌ها تجاوز کرده است. دشمنی کفار و شیطان هم ظاهری و هم باطنی است (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲ ق، ۵۵۳)، اما برخی دشمنی‌ها در رفتار بروز نمی‌کند؛ مثلاً بت‌ها نسبت به حضرت ابراهیم علیه‌السلام عداوتى نداشتند و عداوت از جماد متصور نیست بلکه آن‌ها جنبه معبودى داشتند و آن حالت ابراهیم را ناراحت می‌کرد (قرشى، ۱۳۷۱ ‏، ج ۴، ص ۳۰۶) لذا در مورد آن‌ها هم تعبیر عداوت را به‌کاربرده است: «فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِّی إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِینَ»؛ قطعاً همه آن‌ها جز پروردگار جهانیان دشمن من هستند (شعرا ۷۷). همچنان که منافقان نیز به عنوان دشمن معرفی‌شده‌اند هرچند در ظاهر رفتاری مخالف مسلمانان نشان نمی‌دهند و حتی گاهی رفتارشان از فرط تناسب ظاهری با رفتار مسلمانان، موجب شگفتی می‌شود: «وَإِذَا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسَامُهُمْ ... هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ»؛ و چون آنان را ببینى هیکل‌هایشان تو را به تعجب وا‌می‌دارد ... خودشان دشمن‌اند از آنان بپرهیز. (منافقون ۴)

 

بنابراین می‌توان گفت در فرهنگ وحی، هرکسی یا کسانی یا چیزی که بدخواه بوده و قصد زیان مسلمانان را بخواهند دشمن تلقی می‌شوند حتی اگر در رفتار خود چیزی بروز ندهند.

 

بخشی از مقاله مراتب حساسیت نیروهای انقلابی در برابر دشمن از دیدگاه قرآن کریم

معنا و مصداق «نیروهای انقلابی» در قرآن کریم

 

مفهوم نیروهای انقلابی

 

«انقلاب» واژه‌ای عربی از ریشه «قلب» به معنای دگرگونی و برگرداندن چیزی از سویی به‌سوی دیگر است (فراهیدی، ۱۴۰۹ ق، ج‏۵، ص ۱۷۱؛ صاحب بن عباد، ۱۴۱۴ ق، ج‏۵، ص ۴۳۵؛ ابن فارس، ۱۴۰۴ ق، ج‏۵، ص ۱۷) لذا «انقلاب» در باب انفعال به معنای انصراف و بازگشتن خواهد بود (طریحی، ۱۳۷۵، ج‏۲، ص ۱۴۷) که در برخی آیات مانند «إِنَّا إِلی‏ رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ»؛ گفتند ما به‌سوی پروردگارمان بازخواهیم گشت (اعراف ۱۲۵) به همین معنای لغوی به‌کاررفته است (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲ ق، ص ۶۸۱). در زبان فارسی تعاریف اصطلاحی گوناگونی که از آن صورت گرفته است (شجاعیان، ۱۳۸۲، ص ۲۳- ۲۶؛ عیوضی، ۱۳۸۷، ص ۴۴ - ۴۷؛ محمدی، ۱۳۸۷، ص ۲۱ - ۲۶؛ مطهری، ۱۳۷۸، ج‏۲۴ ص ۱۴۴) که درمجموع می‌توان «انقلاب» را به معنای دگرگونی بنیادی در همه زمینه‏های اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، حقوقی و به‌ویژه سیاسی دانست که نسبت به قبل از انقلاب اتفاق می‌افتد. (مصباح یزدی، ۱۳۸۸، ص ۳۴۷) که معادل چنین تعریفی در ادبیات عربی با «الثورة» از ریشه «ثور» به معنای هیجان و برانگیختگی (ابن منظور، ۱۴۱۴ ق، ج‏۴ ص ۱۰۸؛ مصطفوی، ۱۳۶۸، ج‏۲ ص ۴۴ و ۴۵) بیان می‌شود. مراد از انقلاب در پژوهش حاضر «بعثت پیامبران» است که این تعبیر یا معادل عربی آن در آثار معاصران برای بعثت پیامبران به‌کاررفته است. ازجمله می‌توان تفسیر تسنیم (جوادی آملی، ۱۳۸۹، ج ۱۷، ص ۵۹)، تفسیر نمونه (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴، ج‏۱، ص ۹۸؛ ج‏۸، ص ۳۶۹ و ۳۷۰؛ ج ۱۲، ص ۳۱۸؛ ج‏۱۳، ص ۲۷۶ و ۲۷۷؛ ج ۱۷، ص ۳۶۷)، من هدی القرآن (مدرسی، ۱۴۱۹ ق، ج‏۳، ص ۴۳۸ و ۴۳۹؛ ج ۹، ص ۳۸ و ۳۹؛ ج ۱۳، ص ۳۰۳ و ۳۰۴)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن (صادقی تهرانی، ۱۳۶۵، ج‏۱۹، ص ۲۳۸)، تفسیر الکاشف (مغنیه، ۱۴۲۴ ق، ج‏۳، ص ۸ و ۹؛ ج‏۴، ص ۳۹۹ و ۴۰۰، ص ۴۱۷، ص ۴۳۲؛ ج‏۵، ص ۵۲۴) و تفسیر من وحی القرآن (فضل‌الله، ۱۴۱۹ ق، ج ۶، ص ۱۵۶ و ۱۵۷) را نام برد. همچنین در برخی تفاسیر اهل تسنن نظیر التحریر و التنویر (ابن عاشور، ۱۹۸۴ م، ج‏۱۶، ص ۱۳۸)، التفسیر القرآنی للقرآن (خطیب، [بی‌تا]، ج‏۸، ص ۶۵۴)، فی ظلال القرآن (قطب، ۱۴۱۲ ق، ج‏۲، ص ۱۰۰۵ و ۱۰۰۶؛ ج‏۳، ص ۱۳۴۶؛ ج ۵، ص ۲۶۸۳) نیز این تعابیر دیده می‌شود؛ چنان‌که در تألیفات غیرتفسیری برخی از علمای معاصر نیز به‌کاررفته است، ازجمله شهید مطهری به مقایسه شباهت انقلاب ایران با انقلاب صدر اسلام پرداخته (مطهری، ۱۳۷۸، ج ۲۴، ص ۱۳۷ و ۱۴۸) و محمد شجاعیان، انقلاب پیامبر در صدر اسلام را از انقلاب‌های توحیدی محسوب کرده است (شجاعیان، ۱۳۸۲، ص ۴۸ - ۵۵) علمای دیگری نیز این تعبیر را به‌کاربرده‌اند. (ر.ک. فارسی، ۱۳۶۱، ص ۱۰- ۱۵).

 

بررسی معنای لغوی بعثت، ارتباط بین «انقلاب» و «بعثت پیامبران» را بیشتر روشن می‌کند، توضیح آنکه «بعثت» از ریشه «بعث» مشتق شده و سه حرف «ب ع ث» اصل واحدی هستند که بر «اثارة» و برانگیخته شدن دلالت می‌کنند (ابن فارس، ۱۴۰۴ ق، ج‏۱، ص ۲۶۶) و بررسی موارد مختلف استعمال آن بیان می‌کند که در هر موردى به‌تناسب آن مورد، مفهوم خاصى دارد (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲ ق، ج ۱، ص ۱۳۲)، مانند برانگیختن پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم براى تبلیغ در آیه، برانگیختن لشکر براى جهاد، برانگیختن و بیدار کردن انسان خواب براى اداى وظایف، برانگیختن مردگان براى حساب و برانگیختن حیوان براى حرکت (فراهیدى، ۱۴۰۹ ق، ج ۲، ص ۱۱۲؛ ابن فارس، ۴۰۴ ق، ج‏۱، ص ۲۶۶؛ ابن منظور، ۱۴۱۴ ق، ج ۲، ص ۱۱۶) که در همه این موارد نوعی دگرگونی و انقلاب دیده می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال در آیه «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولًا أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ» و در حقیقت در میان هر امتى فرستاده‏اى برانگیختیم [تا بگوید] خدا را بپرستید و از طاغوت بپرهیزید (نحل ۳۶) ارسال رسول در هر امتی برای عبادت پروردگار و دوری از طاغوت نوعی دگرگونی اساسی ایجاد می‌کند و در بحث «انقلاب» به معنای مصطلح نیز برانگیختن توده‌های مردم و بیدار کردن آن‌ها برای مبارزه با ظلم و ستم مشهود است. خاطرنشان می‌شود واژه «انقلاب» در قرآن به معنای اصطلاحی فوق به کار نرفته است.

 

با این توضیح مصداق نیروهای انقلابی در آیات قرآن کریم نیروهای پیرو پیامبران (اعم از خود پیامبران یا پیروانشان) خواهند بود.

 

بخشی از مقاله مراتب حساسیت نیروهای انقلابی در برابر دشمن از دیدگاه قرآن کریم