در سال 1385و 1386 مطالعاتی در باره مسواک در سیره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم انجام دادم که انجام خدمت سربازی مانع از تکمیل به موقع آن گردید برخی از مطالب آن را منتشر می کنم شاید فرصتی دست داد برای تکمیل مطالب:
مسواک در سیره انبیاء علیهم السلام
مسواک یکی از آداب مستحب شرعی است که با پیشرفت علوم تجربی اهمیت آن روز به روز بیشتر نمایان می شود، در نگاهی کوتاه به تاریخ، بیشترین تاکید را از زبان معصومین علیهم السلام می شنویم؛ اگرچه تاریخ دقیق آن را شاید بتوان به زمان حضرت آدم علیه السلام مربوط دانست که اولین پیامبر است. در احادیث فراوانی «مسواک» از سنت های انبیاء شمرده شده است و حضرت آدم علیه السلام نیز اولین پیامبر محسوب می شود:
الف: قال رسول الله صلى الله علیه وسلم أربع من سنن المرسلین الحیاء والتعطر والسواک والنکاح. (نووی، محی الدین بن شرف (م677ق)؛ المجموع؛ ج 1، ص 274. و ج16، ص131).
ب: عدة من أصحابنا ، عن أحمد بن محمد ، عن ابن محبوب ، عن یونس بن یعقوب عن أبی اسامة ، عن أبی عبد الله ( علیه السلام قال : من سنن المرسلین السواک . (کلینی، محمد بن یعقوب (م329ق)؛ الکافی؛ ج 3، ص 23. و ج6، ص495؛ نیز ر.ک. ابن بابویه، محمد بن علی (311-381ق)؛ من لایحضره الفقیه؛ ج1، ص52.)
ج: وقال رسول الله صلى الله علیه وآله : اربع من سنن المرسلین : العطر والسواک والنساء والحناء ( فتال نیشابوری، محمد بن احمد (م508ق)؛ روضة الواعظین؛ ص308، همچنین ر.ک. ابن حنبل، احمد بن محمد (164-241ق)؛ المسند؛ ج5، ص421؛ یعقوبی، احمد بن اسحاق (م292؟ق)؛ تاریخ الیعقوبی؛ ج2، ص 108.).
برخی از مفسران به طور روشن در زمان حضرت موسی و حضرت ابراهیم علیه السلام سخن از مسواک به میان آورده اند؛ مولف تفسیر «کشف الاسرار» در تبیین آیه «وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّیَّتِی قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ» (بقره:124) چنین آورده است که از جمله این آزمایش های الهی و کلمات «مسواک کردن» بود. (میبدی، احمد بن محمد (قرن6)؛ تفسیر کشف الاسرار و عدة الابرار؛ ج1، ص345)
همچنین در ذیل آیه شریفه«وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً» (اعراف: 142) آمده است: «از غذا نخوردن بوی دهان وی متغیر گشت و به چوب خرّوب مسواک کرد تا آن بوی دهن وی بگشت» (میبدی، احمد بن محمد (قرن6)؛ تفسیر کشف الاسرار و عدة الابرار؛ ج3، ص724).
در شان نزول آیه «وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّکَ لَهُ مَا بَیْنَ أَیْدِینَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَیْنَ ذَلِکَ وَمَا کَانَ رَبُّکَ نَسِیًّا» (مریم: 64) از مجاهد روایت شده است که فرشته وحی با تاخیر بر پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم وارد شد، زمانی که بر پیامبر نازل شد حضرت پرسید: چرا دیر آمدی؟ فرشته وحی پاسخ داد: من ماموریت خود را انجام دادم، چگونه نزد شما بیایم در حالی که مسلمانان دهان خود را مسواک نمی زنند و ناخن های خود را کوتاه نمی نمایندو... (واحدی، علی بن احمد (م468ق)؛ اسباب النزول؛ ص309؛ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (م597ق)؛ زاد المسیر؛ ج3، ص139؛ نوری، حسین بن محمد تقی (1254-1320ق)؛ مستدرک الوسائل؛ ج1، ص359؛ میبدی، احمد بن محمد (قرن6)؛ تفسیر کشف الاسرار؛ ج6، ص72) البته این روایت از طریق منابع شیعی روایت نشده است و مجاهد از تابعان (21-104ق) و از جمله موثق ترین شاگردان ابن عباس، مفسر نامی قرآن است؛ همچنین گفته شده که داناترین تابعان در تفسیر مجاهد است. ر.ک.معرفت، محمد هادی؛ تفسیر و مفسران؛ ج1، ص304-311. البته این مطلب دلیل قطعی بر صحت حدیث وی نیست.
